خواص دارویی بنفشه معطر : بررسی کلی گیاه دارویی بنفشه معطر و آشنایی با خواص ...

بررسی کلی گیاه دارویی بنفشه معطر و آشنایی با خواص دارویی و ترکیبات شیمیایی و نحوه مصرف و..... 

 بنفشه معطر
نام های فارسی: بنفشه معطر، بنفشه
نام علمی: viola odorata
نام عمومی: sweet violet
نام انگلیسی: sweet violet
نام عربی: بَنَفْسَج (Banafsaj)
نام فرانسوی: violette odorante
نام آلمانی: Marzviole
نام خانواده: violaceae  (بنفشه)

گیاه شناسی:
بنفشه معطر گیاهی است علفی و بوته ای كه پایا و چندساله می باشد. برگ های قلبی شكل گیاه دمبرگ درازی دارند كه از محل مشتركی در ناحیه یقه گیاه (تقریباَ هم سطح با زمیت) خارج می شوند.

این برگ ها اكثراَ روی زمین گسترده اند و ساقه وجود ندارد. گل ها به صورت منفرد روی دمگل و گیاه قرار گرفته اند. دمگل ها در محل اتصال به گل حالت خمیده و عصا مانند دارند.

گل ها معطر و اغلب بنفش رنگ و به ندرت سفید یا گلی هستند( البته در بعضی نمونه ها ممكن است قسمت های كمی از گلبرگ سفید یا گلی رنگ باشد.) میوه گیاه به صورت پوشینه و حاوی تعدادی دانه زرد رنگ است.

بنفشه معطر بیشتر در نواحی سایه دار و مرطوب می روید و برای استفاده دارویی به صورت وسیع كشت می شود. همچنین، به عنوان زینتی به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد. گل های زیبای گیاه در اوایل بهار ظاهر می شوند و در تابستان عاری از گلبرگ است. بنفشه معطر بومی اروپا و آسیاست، ولی در نواحی دیگر، از جمله آمریكای شمالی و استرالیا پرورش داده می شود. این گیاه به نام های عمومی بنفشه انگلیسی، بنفشه باغی نیز مشهور است.

این گیاه در نواحی مختلف ایران و به خصوص در قسمت های شمالی و مرطوب ایران رویش دارد.

تاریخچه:
بنفشه معطر از زمان های دور مورد استفاده دارویی داشته است. در قرون اولیه میلادی، در مكاتب بقراط و دیوسكورید و در قرون وسطی توسط اعراب در درمان بسیاری از بیماری ها، از جمله رفع ورم چشم، درد گلو، دفع صفرا، رفع حالت تشنگی و به عنوان ملین و قی آور به كار می رفته است.

بر اساس افسانه های قدیمی، نام بنفشه معطر(viola) از نام دختری باكره به نام lo گرفته شده است.

زئوس به این دختر عاشق شد و به خاطر محافظت از زن حسودش او را به شكل یك گوساله ماده در آورد كه در كشتزاری از بنفشه چرا می كرد. به این دلیل بنفشه قرن ها به عنوان نماد عشق معروف شد و در نمایشنامه ها از آن نام برده می شد. در نمایشنامه شكسپیر، پاك از بنفشه در تهیه معجون عشق استفاده می كند.

تركیبات مهم:
مهم ترین تركیبات گیاه، اسانس و مواد رنگی آن است. مواد رنگی را می توان به وسیله آب استخراج كرد. این مواد با اسیدها و قلیایی ها به رنگ های سبز، زرد و قرمز در می آیند و از آنها به عنوان معرف PH  استفاده می كنند. یك گلوكزید به نام ویولاكورسیتین در گیاه و به خصوص در ریزوم آن وجود دارد كه می توان آن را با الكل گرم از گیاه تازه استخراج نمود. این گلوكزید كه به صورت كریستال های زرد رنگ می باشد، با اسیدهای معدنی به كورسیتین و قند قابل تخمیر تبدیل می شود. طبق دارو نامه (فارماكوپه) انگلستان، به احتمال زیاد خواص مهم  گیاه مربوط به این گلوكزید است. همچنین اسید سالی سیلیك در جریان تجزیه و تخمیر مواد گیاه به دست می آید. از این بنفشه عطری استخراج می شود كه بسیار گران قیمت است؛به همین دلیل بسیاری از عطرهای موجود در بازار با نام این گیاه، از مواد مصنوعی تهیه می گردند.

تركیبات دیگر بنفشه شامل موسیلاژ، آنتوسیانین و یك ماده مهم به نام ویولین می باشد. ویولین آلكالوئیدی است كه اثراتی شبیه امتین (یعنی تهوع آور) دارد.

دارو شناختی و اثرات مهم:
استفاده دارویی هنوز در دارونامه ها وجود دارد. گل ها خاصیت مسهل دارند. در دارونامه انگلستان بهترین شكل استفاده از گل ها به صورت شربت است كه برای نوزادان نصف تا یك قاشق چایخوری و یا بیشتر، با مقدار مساوی روغن بادام مخلوط می شود. در قدیم شربت بنفشه را برای رفع تورم چشم ها، رفع بی خوابی، درمان یرقان، درمان تب و لرز، برطرف كردن چرك و تورم لوزه ها و صرع استفاده می كردند. جرالد، یكی از متخصصان گیاهان دارویی می گوید،برای تسكین تورم داخلی گوش، آرامش قلب، بر طرف كردن خشكی و گرفتگی گلو، بهبود سر درد و به عنوان خواب آور می توان از بنفشه معطر استفاده كرد.

از گل های بنفشه می توان مربای شیرینی تهیه كرد كه در زمان چارلز دوم به عنوان كنسروی مطلوب، با نام قند بنفشه یا violet plate در تمام داروخانه ها به فروش می رسید و بسیار پرطرفدار بود. این فرآورده خاصیت خلط آور دارد. گل های تازه برای افزودن به سالاد بسیار خوب است. همچنین جرالد می افزاید كه از برگ ها می توان در تهیه مرهم و ضماد جهت سوختگی ها استفاده نمود. او معتقد است كه اثرات آن بهتر از گل ختمی و تركیبات جیوه می باشد.

تمام بنفشه ها دارای طبیعت سرد و مرطوب هستند. وقتی سبز و تازه اند، به عنوان سرد كننده و پایین آورنده حرارت بدن، به صورت داخلی و خارجی، به كار می روند؛ مثلاَ در كاهش ورم چشم ها می توان از جوشانده گل وبرگ و برای تسكین سر درد از مرهم آن بر روی پیشانی استفاده نمود. این مرهم را می توان با اسانس گل سرخ هم مخلوط كرد.

گل و برگ بنفشه، به صورت فرآورده خوراكی، صفرا آور بوده و به خصوص برای بچه ها مناسب است (البته اثر برگ در این مورد قوی تر است). همچنین، گل های تازه یا خشك به شكل خوراكی، در رفع مشكلات ریوی مؤثرند.

ریزوم به صورت خوراكی دارای اثرات قوی تهوع آور و مسهل می باشد و از این نظر شبیه ایپكاكوانا است.

دانه ها خاصیت مسهلی و ادرار آور دارند و از آنها در مشكلات مجاری ادرار، به خصوص دفع سنگریزه در مجاری، استفاده می شود.

در هومیوپاتی مدرن از تنتور گل تازه برای سرفه های اسپاسمی همراه با تنگی نفس و روماتیسم مچ ها استفاده می كنند.

خواص گلوكزید موجود در گیاه هنوز به طور كامل مورد بررسی قرار نگرفته، ولی مطالعات اولیه حاكی از اثر آنتی سپتیكی آن است.

از زمان های دور از فرآورده های بنفشه تازه به صورت خوراكی و موضعی برای افراد سرطانی، به خصوص سرطان گلو، استفاده می شد. از دم كرده برگ ها در آب جوش و به نسبت 1 به 5 به صورت موضعی(مالیدنی) و یا به صورت كمپرس در دردهای موضعی می توان استفاده كرد.

برای چرب كردن گلو، برگ بنفشه را خشك و پودر كرده و در روغن زیتون بریزید. سپس آن را به مدت 6 ساعت روی بخار بگذارید و بعد مصرف كنید. این روغن برای رفع خشكی گلو مفید است.

از اثرات دیگر بنفشه می توان تسكین سر درد، ضد میگرن، رفع بی خوابی،ضد سرفه، تسكین آسم و برونشیت را نام برد. بنفشه معطر چون خاصیت معرق دارد، در تسكین علائم سرما خوردگی مؤثر است.

از اسانس گل ها در رایحه درمانی، درمان برونشیت، خستگی زیاد و مشكلات پوستی استفاده می شود. 

 طریقه و میزان مصرف:
دم كرده: بنفشه را به صورت سرد می نوشند.برای این كار حدود 70 گرم برگ های تازه را با آب سرد بشویید و آن را با نیم لیتر آب بجوشانید. بعد از حدود 12 ساعت وقتی آب سبز رنگ شد، آن را صاف كرده و در شیشه درب داری در یخچال گذاشته و هر دو ساعت یكبار مقداری از آن را بخورید. این دم كرده بهتر است هر روز تازه تهیه شده و اضافی آن دور ریخته شود.

كمپرس: برای تهیه استعمال خارجی، پارچه یا باند نخی را در دم كرده گرم وارد كرده و بر روی موضع قرار دهید و روی آن را با پارچه ضد آب(لاستیك پارچه نازك) بپوشانید و پس از سرد شدن، این كار را تكرار كنید.

روزانه دو قاشق غذاخوری گل خشك به صورت چای گرم یا دم كرده سرد(توضیح داده شده) و یا 5 گرم از ریشه در روز می توان مصرف كرد.

از بنفشه داروهای نوینی در صنعت دارو سازی به صور مختلف تهیه شده كه طریقه و میزان مصرف آنها در راهنمای همراه دارو قید شده است( در خارج ایران).

موارد استفاده بنفشه:
گل و برگ بنفشه كاملاً خوراكی است و می توان به صورت خام یا پخته از آن استفاده كرد. برگ ها در تمام طول زمستان قابل استفاده و دارای طعم ملایم هستند. از برگ ها می توان در سالاد استفاده كرد(در صورتی كه از گل ها برای سالاد استفاده شود، مزه و بوی قوی تری دارد). گل و برگ بنفشه را همچنین می توان در تهیه چای، شیرینی ها، سوپ و كیك مورد استفاده قرار دارد.

ابن سینا در كتاب قانون راجع به بنفشه چنین گفته است:
بنسفج گیاهی است مشهور و ریشه اش چون سایر اجزایش نیروی دارویی دارد. دارای طبیعت سرد و تر است. گروهی گفته اند گرم است و در سردی برگش شكی نیست. گویند خون معتدل به وجود آورد. بو كردن و بر سر مالیدن آن سر درد را تسكین دهد. مالیدن و خوردن آن برای تورم چشم مفید است. بنفشه و به ویژه مربای بنفشه، درمان سرفه گرم است و سینه را نرم می كند. شربت بنفشه درمان ذات الجنب و شش است و در این زمینه از جلاب( شربتی كه با گلاب و عسل یا شكر درست كنند) بهتر است. التهاب معده را از بین می برد. شربت بنفشه علاج درد كلیه و ملین ملایم است. تناول بنفشه خشك صفرا را بیرون راند.

در كتاب مخزن الادویه در مورد بنفشه چنین آمده است:
بنفسج دارای طبعی سرد و تر و بعضی گفته اند گرم و تر است. مسهل صفرا، مسكن عطش و حدت خون و جهت سرفه و خشونت سینه و حلق و خناق و ذات الجنب و ذات الریه و جهت معده و كبد و طحال و احتباس بول مفید است و بوییدن تازه آن منوم( خواب آور) و گویند گل تازه آن فادزهر(پادزهر) سموم و منوم است.

مصرف مقدار زیاد آن باعث ضعف دل و سنگینی معده و استفراغ می شود كه بعضی این مضار را مربوط به خشك آن دانسته اند.

مهم ترین اثرات گزارش شده:
ضد باكتری، ضد التهاب، ضد تب، CNS دپرسانت، ملین، مسهل، معرق، ادرار آور، تهوع آور، خلط آور، قارچ كش، خواب آور، كاهش دهنده پر فشاری خون، شل كننده عضلات، مقوی اعصاب و مسكن.

نكات قابل توجه:
1-   1 - بو و رنگ گل ها ضمن خشك كردن، در صورتی كه حرارت زیاد باشد، از بین می رود و یا كاهش می یابد؛ به همین دلیل برای تهیه داروها از گونه های دیگر كه رنگ تیره تری دارند نیز استفاده می شود.

2-     2 - یك تن برگ بنفشه می تواند 300 تا 400 گرم اسانس خالص تولید كند. این اسانس در تهیه عطر به كار می رود.

3-   3 - از اسانس گل ها در تهیه فرآورده های تازه و خوشبو كننده دهان استفاده می كنند.

4-   4 - گیاه بنفشه دمای تا 20 درجه زیر صفر را تحمل می كند.

5-  5 -  بوی گل های تازه بنفشه جزء بوهای شیرین است.

6-  6 -  نظریات ابن سینا در قانون و مطالب مندرج در مخزن الادویه در مورد بنفشه، با منابع جدید و اثرات تاَیید شده در بیشتر موارد منطبق می باشد.

7-   7 - در تحقیقی كه توسط مؤلف و همكاران در سال 1379 بر روی بنفشه معطر انجام شد، مشخص گردید كه اسانس آن حاوی تركیبات آلفاآیونن، سپس هگزان، نونئال، بنزوفنون، ایكوزان، دوكوزان، پنتاكوزان، تتراكوزان و تری كوزان و بنزیل بنزوات می باشد. 

منبع:exsirplant.mihanblog.com

ویدیو : خواص دارویی بنفشه معطر