فن و هنر سرامیك چیست؟! : چگونه ظروف و اشیاء سرامیك ساخته می‌شود؟ سرامیك ...
چگونه ظروف و اشیاء سرامیك ساخته می‌شود؟
سرامیك در زندگی ما چه نقشی دارد و از آن چه استفاده‌ای می‌كنیم؟
چند سالی است لغت سرامیك در ایران و بین طبقات مختلف مردم شایع و رایج و روز به روز استعمال آن بیشتر می‌شود و آن را بیشتر می‌شنویم.
«سرامیك» به معنای خاص كه فقط به یك فن مربوط باشد در مجامع صاحب صلاحیت دنیا مورد قبول قرار نگرفته است در سال 1920 در كنگره‌ای كه تشكیل شده بود این لغت برای تمام لوازم و موادی كه از سیلیكاتها ساخته و حرارت داده می‌شد انتخاب گردید ریشه آن از یونانی و به معنای پخته شده می‌باشد ولی ریشه قدیمی‌تر آن در زبان سانسكریت معنای چیزهای پخته شده را دارد به هر تقدیر سرامیك امروز به تمام صنایعی اطلاق می‌گردد كه به نحوی از انحاء با مواد اولیه سیلیكاتی ساخته و سپس در درجات حرارت معین پخته و محكم گردیده باشد و معنی عام دارد. چینی - شیشه - بلور - سفال - آجرهای نسوز و معمولی - كاشی - لوازم بهداشتی - وان و دستشویی - ظروف فلزی لعابی - لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیكات همه جزو فن سرامیك محسوب می‌گردد. بطوریكه محاسبه كرده‌اند یك سوم صنایع موجود دنیا را صنایع سرامیك تشكیل می‌دهد.
از جمله رشته های سرامیك تهیه و پرداخت اشیاء هنری از خاك و سنگ می‌باشد كه از قدیم به نام كاشی و سفال سازی دركشور ما رواج كامل داشته است.
سابقه تاریخی
اگر از اشیاء سرامیك مصریان قدیم صرفنظر كنیم قدیمی‌ترین ظروف سرامیك در كشور ما كشف گردیده است. این اشیاء كه هر یك به تنهایی نمونه ای است از ذوق و ابتكار ایرانیان قدیم و نشان دهنده چگونگی زندگی آنها تاریخ قدیم ما را روشن می‌كند این اشیاء كه تحت لیست ظروف سفالین ماقبل تاریخ در موزه ایران باستان و سایر موزه های بزرگ دنیا نگهداری می‌شود و بیشتر منقوش است از نظر فرم و چگونگی نقش در كمال استحكام و انسجام بوده و سرمشق هنرمندان بسیاری قرار گرفته و می‌گیرد.
هنر سرامیك در دوره هخامنشیان آثار ارزنده‌ای برای ما به یادگار گذارده است كه با ارزش‌ترین آثار سفالین آن عصر دنیا می‌باشد بعد از اسلام تا دوره سلجوقی ظروف مختلف بوسیله هنرمندان ساخته می‌شد سپس هنر سفال سازی در تزیین بنا بصورت كاشی و كاشیكاری به كار رفت و پس از حمله مغول ظروف سازی با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیك چین قرار گرفت ولی تزیین ساختمان و كاشیكاری رواج بیشتر یافت در دوره صفویه ارزنده‌ترین آثار كاشیكاری تزئینی بنا بود بوجود آمد كه در دنیا بی نظیر و شاید هرگز مانند آن ساخته نشود توجه هنرمندان دوره قاجاریه نیز بیشتر معطوف به تزیین بنا و كاشیكاری و تقلید از دوره صفویه بود كه با مقداری رنگهای جدید‌‌الورود خارجی از قبیل زردهای تند و قرمز رزی مخلوط و ارزش رنگ آمیزی بدیع دوره صفوی را از دست داد.
در دوره رضا شاه وقتی لزوم احیای صنایع مستظرفه احساس شد كارگاه كاشی سازی نیز تاسیس گردید و از شش هزار سال پیش جنبشی برای پیشرفت دادن هنر سرامیك در هنرهای زیبا آغاز شده است كه نتایج آن به تدریج به دست می‌آید.
چگونگی تهیه
اشیاء سرامیك غالبا‌ً دارای لعاب می‌باشند بنابراین هر شیئی سرامیكی از دو قسمت ساخته می‌شود یكی از قسمتی كه اسكلت اصلی شیئ را تشكیل می‌دهد و در اصطلاح به آن بدنه می‌گویند و دیگری قسمتی كه به اسكلت اصلی شفافیت رنگ و نقش می‌دهد و لعاب نام دارد.
اول بدنه: خاك رس معمولی را همه دیده‌ایم و می‌شناسیم وقتی با آب مخلوط و گل می‌شود چسبناك می‌گردد در اصطلاح می‌گویند خاك رس پلاستیك است یا پلاستیستیه خاك رس خوب است. این گل رس را بهر شكلی كه می‌خواهید درآورید و سپس بگذارید خشك شود و پس از آن كه مطمئن شدید كه خشك شده است و هیچ گونه رطوبت ندارد آن را در كوره بگذارید و بتدریج درجه حرارت كوره را بالا ببرید وقتی پس از 5 تا 6 ساعت درجه حرارت به 800 تا 1000 درجه سانتیگراد رسید كوره را خاموش كنید و بگذارید به تدریج سرد شود گل شما كه قبل از پختن اگر با آب تماس حاصل می‌كرد وامی‌رفت و مجدداً به توده ای از گل تبدیل می‌شد این بار محكم و بادوام و در مقابل آب مقاوم است. پایه و اساس ساختمان بدنه روی پخت خاك می‌باشد بدیهی است برای ساختن هر نوع بدنه نوع خاك فرق می‌كند و اغلب با یك خاك تنها نمی‌توان بدنه مورد نظر را ساخت و لازم است چندین خاك یا پودر سنگهای مخصوص معدنی را با نسبتهای معین تركیب كرد تا پس از پخت بدنه مورد نظر بدست آید.
گاه چسب خاك زیاد است و گاه مواد ناخالص خاك آنرا غیر قابل مصرف می‌نماید زمانی پس از آنكه ظرف مورد نظر ساخته شد در موقع خشك شدن ترك می‌خورد و یا در كوره و هنگام پخت ترك برداشته و یا می‌شكند و این عیوب همه با تركیب كردن خاكها و سنگها با نسبتهایی كه در آزمایشگاه بدست می‌آید برطرف می‌گردد. در ساختن گلهای مختلف اغلب انواع خاك رس انواع كائولن انواع كوارتز و كوارتزیت و انواع فلدسپات و گاهی موادی از قبیل كربنات كلسیم و اكسید روی و تالك به كار می‌رود.
وقتی خاكهای مختلف تركیب شد در آسیابی كه به شكل استوانه است و در آن گلوله‌هایی از جنس چینی سخت یا سیلكس وجود دارد با آب برای مدتی می‌گردد تا كاملاً نرم شود سپس مخلوط گل و آب كه بصورت دوغ آب یا به قول فرنگی‌ها slip می‌باشد در دستگاهی به نام آژیتاتور كه دارای پروانه متحركی است ریخته می‌شود و از الك ریزی می‌گذرد و آب زیاد آن به وسیله دستگاه فیلتر پرس گرفته می‌شود. قالبهای گل پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس برای مدتی نزدیك به یك ماه در انبارهای گل انبار می‌گردد تا تخمیر لازم انجام گیرد.
این گل سپس به دست هنرمندان ارزنده و شایسته‌ای كه هر یك در كار خود استاد می‌باشند روی چرخ كوزه‌گری رفته و یا با دست و به صور مختلف كوزه و گلدان و پایه آباژور و بشقاب و كاسه و مجسمه و دهها فرم دیگر درمی‌آید.
در چند سال اخیر برای تهیه گل و سایر مراحل تهیه بدنه هنرهای زیبای كشور اقدام بخرید ماشین آلات جدیدی نمود كه در نوع خود برای اولین بار وارد ایران می‌شد و بتدریج سایر كارگاهها و موسسات نیز با راهنمائی هنرهای زیبا اقدام به تهیه ماشین آلاتی از آن نوع نمودند.
چرخهای كوزه گری از صورت ابتدائی خود درآمد و بصورت بهتری ساخته شد. هنرمندان توجه بیشتری به پیشرفت و ترقی هنر خود نمودند د آثار ارزنده و بهتری را به صاحبان ذوق عرضه داشتند.
بدنه پس از آنكه ساخته شد با دقت كافی خشك می‌گردید و سپس در كوره تا درجات حرارت مختلف برای هر نوع مختلف پخته می‌شود. برای پخت این ظروف كوره‌هایی قدیمی درهم ریخته شده و كوره‌هایی جدید و روی اصول صحیح‌تری بنا گردید بطوری كه تا حرارتی برابر با 1300 الی 1350 درجه سانتیگراد كه در صنعت و هنر سرامیك ایران بی سابقه بود می‌توان بالا رفت. پس از آنكه بدنه پخته شد آماده است تا روی آن لعاب داده شود و یا با لعاب نقاشی گردد.
دوم لعاب كاری: لعاب از تركیب چند نوع خاك و سنگ از قبیل كائولن و كوارتز و فلاسیات و بعضی مواد شیمیایی مثل كربنات سدیم و براكس و اسید بور یك و در پاره‌ای از مواقع بعضی مواد مخصوص ساخته می‌شود.
لعاب پس از آنكه آماده و به رنگهای مختلف ساخته شد به طرق مختلف روی اشیاء ساخته شده داده می‌شود و یا بوسیله هنرمندان به وسیله نقوش طراحی شده روی آن ثابت می‌گردد اشیاء لعاب شده برای پخت مجدد در كوره قرار می‌گیرد و پس از پخت اشیاء آماده برای استفاده می‌گردد.
رابطه سرامیك و زندگی
ظروف غذا خوری - سرویسهای چای خوری - لوازم دستشویی و حمام - مقره‌های برق - چینی های داخل لوازم الكتریكی - آجر بنا - مواد نسوز مورد مصرف در صنایع مختلف همه از اشیاء سرامیك است بستگی زندگی ما با این اشیاء طوریست كه شاید اصولاً با عدم استفاده از آن امكان زندگی راحت وجود نداشته باشد. علاوه بر آن بشر برای تزیین ساختمان، برای تزیین محل زیست یا كار خود از وسایل گوناگون استفاده می‌كند تا به اعصاب خود آرامش دهد و روح نو طلب خویشتن را راضی دارد. در اینجا یكی از بهترین وسایل تزئین را ظروف و اشیاء سرامیك تشكیل می‌دهد.
پایداری و استحكام و مقاومت لوازم سرامیك در مقابل شرایط سخت جوی و تغییرات درجه حرارت محیط زیست و عدم زنگ زدگی آن و مقاومت در مقابل عوامل مخربی مثل باكتریها و موریانه و غیره عمر آنرا زیاد می‌نماید و اگر جز این بود امروز اطلاعی از زندگی و تمدنهای درخشانی كه در نقاط مختلف دنیا قبل از دوران تاریخ مدون وجود داشته است اطلاعی در دست نداشتیم.
ویدیو : فن و هنر سرامیك چیست؟!