جام جهانی وحشت زیکا در المپیک 2016 : «برزیل 220 هزار سرباز را برای جنگ با ویروس ...

«برزیل 220 هزار سرباز را برای جنگ با ویروس زیکا بسیج می کند.» این خبر کوتاه روزنامه لومند فرانسه هشداری جدی درباره ظهور ویروسی دیگر است که زنگ خطر را، به ویژه برای زنان برزیل، به صدا درآورده است. ماهنامه دانشمند - فاطمه مهدی پور: «برزیل 220 هزار سرباز را برای جنگ با ویروس زیکا بسیج می کند.» این خبر کوتاه روزنامه لومند فرانسه هشداری جدی درباره ظهور ویروسی دیگر است که زنگ خطر را، به ویژه برای زنان برزیل، به صدا درآورده است. ویروسی کمابیش ناشناخته که به تولد نوزادانی با سرهای کوچک از مادران مبتلا به زیکا منجر می شود و در حال انتشار در آمریکای جنوبی و آمریکای مرکزی است.

با اینکه ایران در منطقه ای دور از بخش های آلوده قرار دارد، اما هشدار سازمان بهداشت جهانی مبنی بر انتشار این ویروس و نزدیک شدن به بازی های المپیک 2016 در آلوده ترین کشور جهان (به این ویروس) با بیش از یک میلیون مبتلا به زیکا لزوم شناخت هرچه بیشتر این ویروس را یادآوری می کند.



زیکا، ویروسی برخاسته از جنگل زیکا

زیکا نام خود را از جنلگی به همین نام در اوگاندا گرفته است. این ویروس برای نخستین بار در سال 1326/ 1947 در بدن یک میمون کشف شد. اولین نمونه های انسانی ابتلا به ویروس را پنج سال بعد یعنی در سال 1331/ 1952 شناسایی کردند که منشا نخستین اپیدمی سال 1382/ 2007 در جزایر یاپ (Yap) واقع در میکرونزی (اقیانوس آرام بود.

سال ها این تصور وجود داشت که این ویروس فقط در آفریقا و آسیا وجود دارد، چون پشه های ناقل آن در این مناطق جولان می دادند، اما زیکا از سال های 2013 و 2014 (1382 و 1383) در جزایر پولی نزی فرانسه و سپس از ماهی 2015 (اردیبهشت 1394) در برزیل و دیگر کشورهای آمریکای جنوبی در حال انتشار است.

چگونه منتشر می شود؟

باز هم پای پشه ها در میان است. پشه هایی پنج میلیمتری از نوع آئدس (به طور دقیق آئدس اجیپتی Aedes aegypti و آئدس آلبوپیکتوس Aedes albopictus) که عامل انتشار ویروس های دیگری مانند ویروس دنگی و چیگونگونیا نیز هستند. اگر پشه فرد آلوده به ویروس زیکا را نیش بزند آلوده و چند روز بعد تبدیل به ناقل ویروس می شود و در صورت نیش زدن فرد سالم ویروس را به او منتقل می کند. زمانی که ویروس در خون فرد باشد، یعنی سه تا 10 روز بعد از نیش زدن پشه، این فرد «عامل آلوده کننده پشه ها» محسوب می شود. بنابراین در این دوره فرد آلوده باید از قرار گرفتن در معرض پشه ها خودداری کند، در غیر این صورت پشه های بیشتری آلوده شده و این سیکل انتقال ادامه پیدا می کند.



عمده انتقال این بیماری از پشه به انسان است و سرایت آن از انسان به انسان تا به حال ثبت نشده است، اما در موارد نادری اخباری از انتقال آن از طریق تماس جنسی در آمریکا گزارش شده است. علاوه بر این احتمال می رود که زیکا از مادر آلوده به ویروس به جنین انتقال یابد. خوشبختانه سرعت انتشار ویروس زیکا به اندازه دنگی یا چیگونگونیا (ویروس های دیگری که از طریق موجودات کوچکی مثل پشه منتقل می شوند) نبوده و آمار مرگ و میر ناشی از آن بسیار پایین است، اما محققان عقیده دارند این ویروس عاملی برای بروز اختلالات عصبی از نوع سندرم «گیلن باره» (Guillain- Barre) است. این بیماری یک اختلال نادر دستگاه عصبی است که باعث بروز نارسایی عصبی عضلانی حاد می شود.

کشورهای آلوده کدام اند؟

ویروس زیکا در چندین کشور آمریکای جنوبی و آمریکای مرکزی از جمله برزیل، کلمبیا، اکوادور، پاراگوئه، سالوادور، ونزوئلا، سورینام، گواتمالا، هندوراس، پورتوریکو، هائیتی، مکزیک، گویان، مارتینک، گودالوپ و سنت مارتین شیوع پیدا کرده است. البته مقامات رسمی از افزایش تعداد کشورهای آلوده خبر داده اند. این ویروس در 21 کشور از 55 کشور قاره آمریکا دیده شده است و سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده لیست کشورهای مبتلا در حال افزایش است، چون پشه ناقل در تمامی کشورهای آمریکایی به جز کانادا و شیلی وجوددارد.



چه نشانه هایی دارد؟

علائم ابتلا به زیکا سه تا 12 روز بعد از گزش پشه خود را نشان می دهد. بثورات پوستی مانند اگزانتم یا راش پوستی (جوش های دانه ریز پوستی) به همراه یا بدون تب از جمله علائم اصلی این بیماری محسوب می شود. از دیگر علائم آن می توان به خستگی، دردهای عضلانی و مفصلی، استخوان درد، التهاب چشم  یا درد در پشت چشم ها، سردرد و ورم دست و پاها اشاره کرد.

تشخیص بیماری زیکا همیشه ساده نیست چون در 70 تا 80 درصد موارد، بیماری علائم ظاهری ندارد و همچنین علائمی مشابه با بیماری دنگی یا چیگونگونیا از خود نشان می دهد. علاوه بر این فرد بیمار از حدود یک هفته بعد از بروز نشانه ها می تواند ناقل بیماری به پشه سالم باشد.

تشخیص بیولوژیک بیماری چگونه است؟

به محض اینکه اولین علائم بیماری بروز می کند فرد باید آزمایش خون و ادرار بدهد تا ژنوم ویروس بررسی شود. در کشور فرانسه اگر فردی با علائم گفته شده به مراکز درمانی مراجعه کند، اما نتایج آزمایشاتش منفی باشد، او را به مرکزی معرفی می کنند تا از طریق سرولوژی (آزمایش سرم خون و بهترین روش تشخیص یک بیماری عفونی) احتمال وجود ویروس در او بررسی شود.

زیکا و نوزادانی با سرهای کوچک

زیکا ویروس جدیدی نیست، اما مشکلات به بار آمده نگرانی مسئولان بهداشت جهانی را برانگیخته است. افزایش ناگهانی آمار مبتلایان و انتشار ویروس در  چندین کشور آمریکای جنوبی عوارض دیگری از این ویروس را به نمایش گذاشته است. درواقع آنچه امروز زیکا را بر سر زبان ها انداخته، افزایش آمار تولد کودکان مبتلا به «میکروسفالی» است، اما تصاویر منتشر شده از کودکانی با سرهایی کوچک تر از حد معمول وحشت جهانی از ظهور ویروسی خطرناکتر از آنچه به نظر می رسد را افزایش داده است.



البته محققان درباره ارتباط این ویروس کمتر شناخته شده با افزایش احتمال تولد کودکانی با سرهای کوچک به اطمینان رسیده اند، چون بررسی ها نشان داده است زنان بارداری که به این ویروس مبتلا بودند نوزادانی با جمجمه های کمتر از 33 سانتیمتر و عقب افتاده ذهنی به دنیا آورده اند. به گزارش روزنامه لوموند فرانسه در سال 2015 در حالی اپیدمی این ویروس در برزیل بر سر زبان ها افتاد که این کشور با مشکل جدی تولد سه هزار و 174 مورد نوزاد با سرهای کوچک تر از حد نرمال دست به گریبان بود.این در حالی است که در سال های قبل یعنی بین سال های 2010 تا 2014 آمار تولد چنین کودکانی در این کشور سالانه فقط 150 مورد بوده است.

این مسئله باعث شده است که وزیر بهداشت این کشور از زنان بخواهد تا در حال حاضر قصد بارداری نداشته باشند. در 18 ژانویه امسال نیز وزیر بهداشت جامایکا از زنان این کشور درخواست کرد تا برنامه بارداری خود را 6 تا 12 ماه به تاخیر بیندازند. مقامات ایالات متحده آمریکا نیز از زنان باردار و زنانی که قصد بارداری دارند، خواسته است از مسافرت به کشورهای آلوده خودداری کنند.

زنان باردار چگونه از خطر دور باشند؟

برای کاهش خطر به دنیا آمدن نوزادانی با سرهای کوچک توصیه می شود که زنان باردار تمام مراقبت ها را برای دور بودن از گزش پشه به خصوص در 6 ماه اول بارداری در نظر داشته باشند. استفاده از لباس های آستین دار و بلند که تا پاشنه ها را می پوشاند، استفاده از محصولات دفع پشه با مشورت با متخصص و خوابیدن در پشه بند از جمله مواردی است که زنان باردار باید در نظر داشته باشند. زنانی که در مناطق آلوده به ویروس زندگی می کنند باید تحت مراقبت های پزشکی باشند تا احتمال ابتلای آن ها به ویروس بررسی شود. برای نوزادان زیر دو ماه نیز استفاده از پشه بندهای آغشته به مواد دفع کننده پشه و پوشیدن لباس های مناسب و پوشیده لازم است. توجه داشته باشید که استفاده از محصولات دفع کننده پشه مخصوص بدن، برای نوزادان زیر دو ماه ممنوع است.

راه درمانی وجود ندارد؛ باید مراقب بود

هیچ درمان خاص یا واکسنی برای نابودی زیکا وجود ندارد و این بیماری با درمان علائم بهبود می یابد. متخصصان مسکن هایی مانند پارستامول (استامینوفن) را برای تسکین دردها تجویز می کنند و استراحت در بهبود این بیماری نقش مهمی دارد. داروهایی از نوع سالیسیلیک ها (آسپرین) ممنوع است، چون ویروس دنگی در همان مناطقی که ویروس زیکا جولان می دهد وجود دارد و باعث بروز خطر خونریزی به صورت خون دماغ شدن، خونریزی لثه ها، استفراغ خونی و مدفوع سیاه می شود. در حالت کلی زیکا خطرناک تر و حادتر از آنفولانزای ساده نیست، اما بیشترین خطر متوجه زنان بارداری است که باید از گزش پشه آلوده دور باشند.

اگر قصد سفر به کشورهای آلوده را دارید

سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که پیشگیری بهترین روش مقابله با این ویروس است. دور بودن از آب های راکد که پشه ها بیشترین حضور را در اطراف آن دارند و استفاده از محصولات دفع کننده پشه و همچنین خوابیدن زیر پشه بند جزو توصیه های لازم برای پیشگیری از ابتلا به ویروس زیکاست. به گفته سازمان بهداشت جهانی این ویروس از طریق خون انتقال می یابد و یک مورد ابتلا از طریق رابطه جنسی نیز گزارش شده است.

البته دلایل و موارد بیشتری برای تایید انتقال زیکا از طریق تماس جنسی لازم است، اما به عقیده متخصصان باید جانب احتیاط را رعایت کرد. در مناطق آلوده استفاده از لباس هایی که بازوها و پاها را تا پاشنه می پوشانند به خصوص در اوایل روز و زمانی که پشه ها فعال تر هستند اهمیت بالایی دارد.

متخصصان توصیه می کنند استفاده از پشه کش های برقی در خانه و امکان عمومی، استفاده از توری های مناسب برای پوشاندن در و پنجره ها، از بین بردن تخم و استراحتگاه احتمالی پشه ها و خالی کردن آب مانده موجود در ظروف یا زیر گلدان ها و گیاهان خانگی نیز لازم است.



بعد از سفر به کشورهای آلوده چه باید کرد؟

اگر به کشورهای آمریکایی سفری داشته اید لازم است با مشاهده اولین علائم بیماری به پزشک مراجعه کنید. همان طور که گفته شد علائم بیماری تا 12 روز پس از آلوده شدن بروز می کنند. پزشک را از مقصد و تاریخ آخرین سفرتان آگاه کنید. توجه داشته باید که افراد آلوده شده باید به مراقبت ها ادامه داده و خود را از پشه ها دور کنند تا پشه سالم دیگری آلوده نشود.

آیا ایران در امان است؟

سازمان بهداشت جهانی زنگ خطر پیشرفت نگران کننده ویروس زیکا را به صدا درآورده و وضعیت اضطراری بین المللی اعلام کرده است. محمود نبوی، معاون مرکز مدیریت بیماری های واگیردار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، درباره وضعیت شیوع بیماری زیکا در ایران می گوید: «دو نوع پشه بیماری زا آئدس، یعنی آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس در ایران وجود ندارند، اما وزارت بهداشت از سال ها قبل به دلیل وجود آئدس های غیربیماری زای دیگر در ایران، این پشه ها را کنترل می کند.

پشه های غیربیمای زای آئدس سیاه رنگ هستند و برخلاف پشه های شب گرد آنوفل، روزگرد بوده و بیشتر در مناطق جنوبی ایران دیده می شوند.».

به گفته نبوی، از چهار سال قبل به دلیل شیوع بیماری دنگی در مناطق شرق پاکستان تا کراچی، نوار شرقی و جنوبی کشور تحت کنترل است. دو سال قبل پشه آلبوپیکتوس در این مناطق دیده شده است، اما تعدادشان بسیار اندک گزارش شده و به دلیل مسائل اکولوژیکی بقا ندارند. محمود نبوی توضیح می دهد: «ممکن است در سال آینده این پشه ها بیشتر شوند، اما به دلیل وجود نداشتن آئدس های بیماری زا و بیماری دنگ، امکان آلودگی به زیکا در ایران و اپیدمی آن دور از ذهن است. او توصیه می کند مسافران برزیل به خصوص خانم های باردار آگاهی کافی برای مراقبت از خود در برابر گزش پشه ها داشته باشند.

به گفته نبوی با وجود اینکه منع مسافرتی به کشورهای درگیر اپیدمی زیکا وجود ندارد، توصیه می شود تا حد امکان از سفرهای غیرضروری به این مناطق خودداری شود. هم اکنون وزارت بهداشت بروشورهایی در فرودگاه در اختیار این مسافران قرار می دهد تا مسافران از خطرات احتمالی آگاه باشند.»

معاون مرکز بیماری های وایگر وزارت بهداشت درباره نگرانی ها از برگزاری بازی های المپیک 2016 در کشور برزیل می گوید: «این مرکز قبل از اعزام ورزشکاران به برزیل هماهنگی های لازم را جهت اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به ورزشکاران انجام خواهدداد و حتی اگر ورزشکاران المپیک یا مسافران عادی در کشور برزیل دچار زیکا شوند باز هم امکان شیوع آن در ایران درو از ذهن است، چون پشه ناقل آن در کشور وجود ندارد.»

ویدیو : جام جهانی وحشت زیکا در المپیک 2016