فرش و گلیم استان کهگیلویه و بویراحمد :   فرش و گلیم استان کهگیلویه و بویراحمد صنایع ...

 

فرش و گلیم استان کهگیلویه و بویراحمد

صنایع دستی عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد همانند دیگر عشایر ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است و چون دامپروری و پرورش دام یکی از محورهای اصلی زندگی آنهاست . پشم و موی حاصل از طریق دامداری به مصرف تهیه و تولید صنایع دستی و دستبافت های متعددی می گردد که عشایر این خطه می توانند علاوه بر مصرف شخصی ، بخشی از آنها را به عنوان صنعت دستی به جامعه غیرعشایری عرضه کنند .

از جمله این صنایع دستی می توان به قالی و قالیچه ، گلیم ، گبه ، خورجین ، جاجیم و ... اشاره نمود .

قالی و قالیچه :
بافت قالی و قالیچه طی سالهای متمادی در میان عشایر کهگیلویه و بویراحمد تکامل یافته است . به ویژه بافت قالیچه در میان ایل نشینان و روستاییان بیشتر تولید می شود و به دلیل سهولت حمل و نقل طرفداران بیشتری دارد . قالی و قالیچه جزو وسایل ضروری زندگی ایل نشینان و جزء اصلی جهیزیه دختران می باشد .

اجزای تشکیل دهنده قالی عبارتند از: پود ، تار ، پُرز یا خواب قالی .
در این استان جنس تارها از پنبه یا مخلوط پشم و مو است و جنس پودها از پشم یا پنبه می باشد .
اما جنس پرز از پشم است و گاهی از کامواهای رنگی ( اکریلیک ) نیز استفاده می شود .
دستگاههای بافندگی قالی و قالیچه در غالب نقاط این استان ساده بوده و توسط خود بافندگان ساخته می شود و مثل سایر عشایر و ایالات ایران از نوع دار افقی است .

برای بافت یک قالی ممکن است یک یا دو زن به اتفاق هم کار کنند . زنان بافنده استان کهگیلویه و بویر احمد با تلفیق ذوق و سلیقه خود و با به کار بردن نقوش و طرحهای عشایری قالیهایی می بافند که بسیار زیباست . این نقوش برگرفته از پیشینیان و نسل های قبلی است که به بافندگان امروزی انتقال یافته است و با نقوشی از طبیعت پیرامون خود و اشیاء خود و اشیاء مورد علاقه تولید کنندگان ترکیب و مزین شده است .
تعدادی از این نقوش به دلیل مجاورت عشایر کهگیلویه و بویر احمد با عشایر قشقایی و بختیاری وارد بافته های این عشایر شده است .

یکی از نقوش تزیینی و قدیمی قالی های استان کهگیلویه و بویر احمد نقش حوض نام دارد . این نقشه مختص زمینه و متن قالی است . نقش حوض با استفاده از خطوط شکسته فضاهای هندسی متن قالی بوجود می آید و بیشتر اوقات با نقوش گل خرده ( نقوشی کوچک مانند گل پنج پر ، چنگ و ...) اطراف حوض ها و فضاهای خالی پر می شود .

حوض انواع مختلفی دارد :
نقش حوض ساده : که بیشتر در قالبهای قدیمی ( تقریباً 130 سال پیش) دیده می شود . این نقش از یک مربع ساده تشکیل شده و در پیرامون آن هیچ نوع گل خرده ای وجود ندارد و در وسط آن نقش چنگ را می توان دید .

نقش حوض چند ضلعی : در این نوع نقش شکستگی خطوط بیشتر شده و اطراف و درون آن با خرده نقش پر شده است . در نمونه ای که تقریباً متعلق به 90 سال پیش است ، نقش حوض شش ضلعی که در پیرامون و درون با خرده نقش مزین شده است دیده می شود .

نقش حوض با نشان ساسانی : این نقش در قالی هایی که تقریباً قدیمی هستند وجود دارد .

چند حوض در وسط : نمونه هایی از قالی های متعلق به 60 سال پیش به این طرف دیده شده است که نقش حوض های بزرگی در متن قالی و حوض های کوچکی پشت سر هم قرار گرفته اند .

حوض در حوض : در این نقش تنوع شکستگی ها بیشتر شده و شکلی را پدید می آورند که به نقش حوض در حوض معروف است . این نمونه ها در 40 سال اخیر بیشتر دیده می شوند .

از دیگر نقوش رایج در استان کهگیلویه و بویر احمد نقش خشت می باشد . در این نوع نقش متن قالی به مربع های 20 × 20 سانتی متر تقسیم و درون هر مربع یک طرح مستقل از دیگری بافته می شود . پیرامون مربع ها با یک حاشیه ساده محاط شده است و درون خشت ها از شکل های ساده شده طبیعی و اشیاء مورد علاقه بافندگان منقوش می گردد . سرو یکی از شکل های ساده شده طبیعی است که در میان خشت ها بافته می شود . صنوبر و سرو که در جنگل های سرسبز این خطه به صورت تک درخت دیده می شوند برای هنرمند قالیباف یاد آور سرسبزی جنگل و نمادی از شادابی و خرمی است . اصولاً سرو در هنر ایرانی به عنوان درخت مقدس و مظهر بهار و سرسبزی و مردانگی است . استفاده از سرو در تمدن آشوری و عیلامی و پس از آن در هخامنشی دیده شده است . سروهای قالی های عشایر کهگیلویه و بویر احمد به شکل یک سرو ایستاده با شاخه های افقی است . این نوع سرو در حجاری های تخت جمشید نیز دیده می شود .

نقوش حیوانات در قالی های کهگیلویه و بویر احمد نیز رایج است . حیواناتی از قبیل : آهو ، شیر، خرس ، کبک و ... که سمبل زیبایی ، شجاعت و ... محسوب می شوند .
از نقوش حیوانات نقش شیر اهمیت ویژه ای دارد . در بعضی از قالی ها یک یا دو شیر بزرگ در وسط قالی و شیرهای کوچکی در اطراف شیر بزرگ قرار می گیرند که نشان دهنده شجاعت و عظمت شیر بزرگ در برابر دیگر شیرها است . شیرهای بافته شده قالی های این خطه دارای یال و کوپال هستند .

نقش سماور که در کنار نقش گیاهی بافته می شود و در سرتاسر متن قالی با تغییراتی در رنگ بافته می شود از نقوش دیگر قالی های عشایر استان کهگیلویه و بویر احمد است . از نقوش بکار رفته در قالی های عشایراز دو نقش نعلبکی و کله اسبی می توان نام برد که بیشتر در بافته های عشایر همجوار با عشایر قشقایی دیده می شود . این نقش به موازات حاشیه قالی ، به صورت دو ستون با سرستون اسبی شکل در دو طرف قالی قرار می گیرد و یا د آور سرستون های تخت جمشید است .

حاشیه قالی های بویر احمد بسیار ساده است و شامل نقوش : سرو و زنگوله ، پنجه خرسی ، صنوبری ، گلسرخی ، کژدمی و پنجره ای می باشد . حاشیه های قالی های قدیمی دارای تنوع بیشتری است و از نقوش هندسی در آنها استفاده شده است .

گبه :
گبه عشایر کهگیلویه و بویر احمد ، نوعی فرش با پرزهای بلند و چند پوده است که ابعاد آن حدود 220 × 150 سانتی متر می باشد . جنس پرز گبه های قدیمی از پشم خود رنگ و جنس تار آن مخلوط پشم و مو و پود آن از پشم بود . گبه های رنگی که اخیراً در این استان بافته می شوند تار آنها گاهی از پنبه تهیه می شود .

عشایر کهگیلویه و بویر احمد از گبه جهت فرش کردن چادرهایشان استفاده می کنند . در گذشته این محصول کمتر جهت فروش به بازار عرضه می شد و چون محصولی خود مصرفی بود و در بافت آن قید و بندهای رایج بازار را نداشتند ، نقوش و رنگهای دلخواه و متناسب سلیقه خود را در بافت گبه بکار میبردند . امروزه بعضی گبه بافان این استان مواد اولیه مصرفی را از سفارش دهندگان تحویل گرفته و در ازای بافت دستمزد دریافت می کنند .

در طرح گبه از نقوش هندسی ، به ویژه نقوش حوضی شکل که به نقش حوض معروف است بسیار استفاده می شود . نقش حوض در گبه معمولاً از یک تا سه لوزی بزرگ در وسط و متن گبه تشکیل می شود . این نقش معمولاً در گبه های خود رنگ به کار میرود . نقش دیگری که در بیشتر گبه ها به کار می رود نقش چنگ است ، که هم در گبه های خود رنگ و هم در گبه های رنگی دیده می شود . این نقش به صورت یک رو در گبه های خودرنگ و هم در گبه به کار می رود .

چنگ یک رو نشان دهنده چنگی است که بازوهای آن به سمت خارج می باشد ولی بازوها و زواید چنگ دورو هم به سمت داخل و هم به سمت خارج بافته می شود . گاهی چنگ در تمام سطح گبه ، پشت سرهم و چسبیده به یکدیگر تکرار می شود و گاهی نیز به صورت گلهای جدا از هم در گبه به کار می رود

نقوش گبه :
نقش شیر: از دیگر نقوش گبه است که هم در گبه های رنگی و هم در گبه های خودرنگ کاربرد دارد . نقش شیرها گاهی به صورت تک و کوچک در بین گلهای متنوع کوچک و گل خرده ها بافته می شود . گاهی اوقات شیرها پشت سرهم به صورت کوچک تکرار می گردد . پاره ای اوقات نیز شیرها بزرگ هستند و بصورت یک شیر تنها یا دو شیر نشسته روبروی هم یا ایستاده که شمشیری در دست دارند . به نشانه قدرت و جنگجویی دیده می شوند فضای اطراف شیرها نیز با گلهای کوچک پر می شود .

نقش قاب قرآنی : این نقش که همان نقش بوته است ، به دلیل تزئینات بوته ها در اطراف قرآن ها به نام قاب قرآنی معروف است و در گبه های رنگی یا خود رنگ بکار می رود . گاهی اوقات تمام سطح گبه را می پوشاند . این نقش از روزگاران قدیم بر روی انواع دستبافت ها مانند : قلمکار، قالی و ترمه بکار رفته و رایج ترین نوع آن به « بته جقه ای » مشهور شده است .

نقش گل و بلبل : در این نقش که از رایج ترین نقوش گبه های عشایر کهگیلویه و بویر احمد است ، دو بلبل روبروی یکدیگر بر روی یک شاخه گل که گل های آن همان نیم گل های هشت پر است نشسته اند .

نقش گل خرده : از نقوشی است که در گبه های خود رنگ استان کهگیلویه و بویر احمد رایج است . گل خرده ها از نقوش متنوعی مانند چنگ و ستاره تشکیل می شوند و متن گبه با این نقوش کوچک و با نظمی خاص پر می شود . از دیگر نقوش این استان که در گبه های رنگی و خود رنگ عشایر به کار می رود نقش ستاره است که در کنار یکدیگر بافته شده و حد فاصل آنها شکلی شبیه لوزی ایجاد می شود .

نقش کاجی : نقش کاج که مانند سرو مظهر سرسبزی و جوانی و زندگی است در گبه های عشایر استان کهگیلویه و بویر احمد به صورت درخت های کاج جدا از یکدیگر تمام متن گبه را می پوشاند . نقش کاجی در بعضی از گبه های خودرنگ مناطق تولید گبه ( از جمله سربیشه ) دیده می شود .

نقش گل کلمی : این نقش شبیه کلم باز شده است . این نگاره شباهت زیادی به گل شاه عباسی بدون ساقه و برگ دارد .

نقش سماوری : این نقش در تمام متن گبه تکرار می شود . در کنار ورودی سماورها نقش سروی که سر آن کمی خم شده است دیده می شود . نقش سماوری روی گبه ها با نقش سماوری قالی ها متفاوت است .

حاشیه گبه های کهگیلویه و بویر احمد مانند حاشیه قالی ساده ولی هندسی تر است . از معروف ترین و زیباترین حاشیه ها می توان از حاشیه شیری ، حاشیه خشت ، حاشیه گل ، حاشیه چنگ و حاشیه کژدمی نام برد .

گلیم بافی :
گلیم بافی در این استان بیشتر توسط زنان و دختران عشایر و روستایی و در بیشتر مناطق استان بافته می شود . سابقه گلیم بافی در این استان بسیار طولانی و شباهت زیادی به گلیم بافی در استان فارس دارد .

از مراکز مهم گلیم بافی می توان موردراز علیا ، موردراز سفلی ، گنجه کان ، یوسف آباد ، سپیدار و تنگ سرخ در نزدیک یاسوج و منطقه سادات محمودی در 105 کیلومتری یاسوج را نام برد .

منطقه مهم دیگر تولید گلیم منطقه "بهمنی" سردسیر از توابع دهدشت واقع در 250 کیلومتری یاسوج را میتوان نام برد .

منطقه مهم دیگر تولید گلیم منطقه دوگنبدان است و نیز در نقاطی مانند : سربیشه ، بید زرد ، دره پلنگی و ... بافت گلیم رواج دارد . در بی بی حکیمه در 85 کیلومتری دو گنبدان که منطقه ای عشایری است ، بافت گلیم از رونق ویژه ای برخوردار است .

نقوش به کار رفته در گلیم های عشایری استان کهگیلویه و بویر احمد بسیار متنوع است که از میان آنها می توان به نقش شانه یا شونه اشاره کرد . این نقش در اکثر نقاط استان در بافت گلیم به کار می رود ولی در هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است .

نقش لوزی : نقشایه دیگری است که در گلیم های عشایر استان دیده می شود . تنوع رنگ آمیزی و تنوع نقش لوزی در مناطق تولید گلیم ، به ویژه در مناطق سادات محمودی بسیار چشم گیر است .

نقش آغاجری : یکی دیگر از نقوش رایج در گلیم این استان است که همیشه در ترکیب بندی افقی به کار می رود احتمال دارد به دلیل مجاورت عشایر این استان با عشایر قشقایی این نقش از گلیم های آنها اقتباس شده باشد .

نقش چهارپر: از نقوش بسیار جالب گلیم های این منطقه است که معمولاً بصورت تک گل های مجزا از یکدیگر در ترکیب بندی های افقی و لوزی دیده می شود .

نقش خراسانی : این نقش که معمولاً در ترکیب بندی افقی گلیم های عشایری به کار می رود به دو شکل متفاوت مشاهده شده است .

نقش چنگ : نقش زیبایی است که زینت بخش بسیاری از گلیم های منطقه است و اغلب درترکیب بندی لوزی مشاهده می شود .

دیگر نقوش به کار رفته در گلیم های این خطه عبارتند از : نقش پرنده ، نقش دانه بیگی ، نقش گل تهرانی ، نقش فی البداهه .

حاشیه گلیم های استان کهگیلویه و بویر احمد بسیار ساده است و تنوع کمتری در آن دیده می شود . معروف ترین حاشیه ها عبارتند از : حاشیه خراسانی ، حاشیه هفت و هشت ، حاشیه کتابی و حاشیه بندروی .

منبع:forum.parsiking.com

ویدیو : فرش و گلیم استان کهگیلویه و بویراحمد