شیعیان به چه دلیل بر تربت سجده می كنند؟ : سنت رسول الله (ص)، ائمه هدی (ع) و ...
سنت رسول الله (ص)، ائمه هدی (ع) و اصحاب و تابعین بر لزوم سجده كردن بر زمین و آنچه از آن می روید به جز خوردنی ها و پوشیدنی هاست و اینكه رسول خدا (ص) و اصحاب روی خاك نماز می خواندند مورد قبول همه ی مذاهب است.
وهابیان سجده بر خاك یا تربت شهیدان را به معنای پرستش آنها و نوعی شرك می‌شمارند و میگویند چرا روی مهر نماز میخوانید؟ این كار شرك و بت پرستی است، به همین جهت در مكه و مدینه حجاج شیعه را ازسجده بر روی مهر بر حذر می‌دارند. در همین زمینه صالح فوزان عضو هیئت افتای سعودی می‌نویسد: سجده بر تربت اولیا اگر به قصد تبرك به تربت و تقرّب به اولیا باشد شرك اكبر محسوب میشود و اگر مقصود تقرّب به خداوند متعال باشد با اعتقاد به این كه این تربت همانند زمین مسجدالحرام و مسجدالنبی و مسجدالاقصی فضیلت دارد بدعت در دین به شمار می‌رود! [۱]
برای پاسخ به این گروه باید گفت كه وهابیان بین سجده برای خدا و سجده بر روی خاك پاك و تربت شهیدان خلط نموده اند وحكم یكی را بر دیگری بار نموده اند. زیرا آنچه را كه دین به آن فرامی خواند عبودیت در برابرخدا و سر تعظیم فرود آوردن و سجده نمودن فقط در برابر اوست. خداوند در قرآن مجید میفرماید: ولله یسجد من فی السماوات و الارض (رعد: ۱۵) «هر كس در آسمان‌ها و زمین است، برای خدا سجده می‌كند»
بنا براین «سجود» می‌بایست «لله» و برای خدا باشد اما این سجودی كه از فرد مسلمان بویژه در نماز خواسته شده بر روی چه چیزی باید باشد؛ آیا بر هر چیزی میتوان سجده نمود هر چند خوردنی ویا پوشیدنی باشد ویا آنكه فقط بر اشیاء خاصی جایز است؟
در اینجا دو نظر است؛ نظر پیروان اهل بیت پیامبر (ص) كه بر اساس فرموده آنان سجده را فقط بر زمین پاك و یا آنچه كه از زمین روییده باشد به شرط آن كه خوراك و پوشاك انسان نباشد جایز می‌دانند و تربت شهیدان را از مصادیق خاك پاك می‌دانند و نظر دوم گفته رهبران مذاهب اهل سنت است كه محل سجده را عام می‌دانند وخاص سجده بر زمین نمی‌دانند.
* دلیل پیروان اهل بیت چیست؟
شیعه بر ادعای خود به روایت مورد قبول شیعه واهل سنت از پیامبر (ص) تمسك می‌كند كه فرمود: جُعِلَت لِیَ الاَرضُ مَسجِداً و طَهُوراً [۲]. « زمین برای من محل سجده و وسیله طهارت (تیمم و…) قرار داده شد»
براین اساس به فرموده رسول خدا (ص) هر كس در نماز باید پیشانی را روی خاك بگذارد و این كار مورد اتفاق همه مسلمانان است كه ترجیح با خاك است و آن خاك باید پاك باشد؛ زیرا خداوند میفرماید: «فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ صَعِیدًا طَیِّبًا». (نساء: ۴۳) «اگر آب برای وضو پیدا نكردید روی خاك پاك تیمم كنید»
با توجه به آیه تیمم وروایت دومطلب بدست می‌آید: اول آنكه اسم زمین بر محل سجده و تیمم صدق نماید. دوم: آن زمین باید خاك پاك باشد زیرا كه شرط تیمم و نماز در استفاده از خاك یكی است و درباره تیمم خداوند به صراحت فرمود بر زمین پاك تیمم نمایید.
اما اینكه چرا خداوند از میان همه اشیا فقط سجده بر روی خاك را خواسته روایت حضرت امام صادق (ع) به خوبی آن را توضیح می‌دهد. به بیان آن حضرت سجده كردن بر خاك تنها برای آن است كه چنین كاری با فروتنی در برابر خداوند یگانه سازگارتر است.
هشام بن حكم می‌گوید: از امام صادق (ع) دربارۀ آنچه سجده بر آنها جایز است و برچیز هایی كه جایز نیست پرسیدم. فرمود: سجده تنها بر زمین و آنچه می‌رویاند جز خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها – جایز است. گفتم: فدایت گردم سبب آن چیست؟ فرمود: سجده خضوع و اطاعت برای خداوند است و شایسته نیست برخوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها صورت پذیرد. زیرا دنیا پرستان بردگان خوراك و پوشاكند در حالی كه انسان هنگام سجده در حال پرستش خدا به سر می‌برد پس سزاوار نیست پیشانی خود را بر آنچه معبود دنیا پرستان فریب خورده است قرار دهد". [۳]
به همین جهت رسول خدا (ص) واهل بیت او (ع) و صحابه همواره بر روی خاك و یا آن چه از خاك می‌رویید سجده می‌كردند و برای هر مسلمانی بهترین اسوۀ و نمونه قابل پیروی عملكرد پیامبر اكرم (ص) و اهلبیت اوست.
* روایات متعدد برای اثبات دیدگاه شیعه
روایاتی كه چگونگی سجده آنان را بیان می‌كند متعدد است كه حتی در منابع اهل سنت نیز امده است:
- وائل بن حجر می‌گوید: رأیت النبی صلی الله علیه و (آله و) سلم وضع أنفه علی الارض مع جبهته اذا سجد. [۴] پیامبر (ص) را دیدم آن گاه كه سجده می‌كرد پیشانی و بینی خود را بر زمین می‌نهاد.
- براء بن عاذب می‌گوید: ما پشت سر پیامبر (ص) نماز می‌خواندیم هنگامی كه سر از ركوع بر می‌داشت از ما كسی كمرش خم نبود تا هنگامی كه پیامبر (ص) پیشانیش را (برای سجده) بر زمین می‌نهاد [۵] (یعنی هماهنگ با او ركوع و…می كردیم). در این روایت به صراحت می‌گوید پیامبر (ص) پیشانی را بر روی زمین می‌نهاد.
- ابو سعید خدری می‌گوید: ان رسول الله (ص) رئی علی جبهته و ارنبته اثر طین من صلاه صلاها بالناس [۶] «ابو سعید خدری می‌گوید: به هنگامی كه رسول خدا (ص) با مردم نماز خواند اثر خاك برپیشانی و بینی او دیده شد».
- دسته ای دیگر از روایات دلالت دارند كه پیامبر گرامی مسلمانان را به پیشانی نهادن بر خاك هنگام سجده فرمان می‌داد چنان كه ابو صالح می‌گوید نزد ام سلمه (همسر پیامبر) رفته بودم كه برادر زاده اش نیز آمد و در خانه اش نماز خواند اما هنگامی كه به سجده رفت به خاك‌ها فوت نمود ام سلمه به وی گفت ای برادر زاده خاك را فوت نكن زیرا پیامبر به غلامش یسار (افلح) فرمود: تَرّب وجهك لله. [۷] «رخسار خود را برای خدا بر خاك بگذار.» واژه «ترب» از ماده «تراب» به معنای خاك است از امر رسول الله (ص) بر می‌آید كه سجده بر خاك لازم است.
سیره رسول الله (ص) نشان می‌دهد كه آن حضرت علاوه بر زمین بر روی چیزی كه از زمین روییده نیز سجده می‌كرد. در صورتی كه از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها نباشد.
- درمنابع اهل سنت ودر روایات متعدد آمده است: كان رسول الله (ص) یصلی علی الخمره پیامبر (ص) همواره بر خمره (كه از لیف درخت خرما ساخته می‌شد) سجده می‌كرد.
این كلام ازعده ای از اصحاب همچون ابن عباس [۸]، عبدالله بن عمر [۹] و عائشه [۱۰] و ام سلمه [۱۱] ومیمونه [۱۲] وام سلیم [۱۳] نقل شده است. سند اكثر این روایات نیز صحیح می‌باشد [۱۴]
- همچنین در روایات متعدد دیگر آمده كه آن حضرت بر روی حصیر نماز می‌خواند.
ابوسعید از صحابه رسول خدا (ص) می‌گوید: دخلت علی رسول الله (ص) و هو یصلی علی حصیره و یسجد علیه [۱۵]. به محضر پیامبر رسیدم در حاكی كه ایشان برروی حصیرخویش نماز می‌گزارد وبرآن سجده می‌كرد.
- انس نیز روایت كرده: ان النبی (ص) صلی علی حصیر [۱۶]
ابن حجر عسقلانی در شرح خود بر صحیح بخاری می‌گوید: به سجاده كوچكی كه از لیف خرما بافته شده باشد خمره میگویند…اگر بزرگ باشد آن راحصیر می‌نامند [۱۷].
* دیدگاه امام صادق علیه السلام در این باره
به همین جهت امام صادق (ع) فرمود: السجود علی الارض فریضه و علی الخمرة سنه. [۱۸] سجده بر زمین حكم الهی و سجده بر خمره سنت پیامبر (ص) است.
ایشان در جای دیگر میفرماید: السجود لایجوز الا علی الارض او علی ما انبتت الارض الا ما اكل او لبس. [۱۹] سجده كردن جز بر زمین و آنچه می‌رویاند غیر از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها جایز نیست.
* صحابه بر چه چیز سجده می‌كردند؟
علاوه بر گفتار و رفتار پیامبر (ص) واهل بیت او در سجده بر روی زمین رفتار صحابه و تابعان نیز گویای سنت سجده بر زمین است.
- جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: كُنتُ اُصلّی الظُّهر مع رسول الله (ص) فآخذ قبضه من الحصی لیبرد فی كفی أضعها لجبهتی أسجد علیها لشده الحّر. [۲۰] «با رسول خدا (ص) نماز ظهر می‌گزاردم مشتی سنگ ریزه برگرفتم و در دست خود نگه می‌داشتم. تا خنك شود و هنگام سجده بر آنها پیشانی می‌گذاشتم و این به خاطر شدت گرما بود».
- نافع می‌گوید: انابن عمركان اذا سجد و علیه العمامه یرفعها حتی یضع جبهته بالارض. [۲۱] «عبدالله بن عمر هنگام سجده دستار خود را بر می‌داشت تا پیشانی خود را بر زمین بگزارد».
* نهی پیامبر از وجود حائل بین پیشانی و زمین
محدثان اهل سنت روایاتی را آورده اند كه نشان می‌دهد رسول الله (ص) كسانی را كه هنگام سجده گوشه دستار خود را بین پیشانی خود و زمین قرار می‌دادند از این كار بازداشت.
- صالح سبایی می‌گوید: انّ رسول الله (ص) رأی رجلا یسجده بجنبه و قد اعتّم علی جبهته فحسر رسول الله (ص) عن جبهته. [۲۲] پیامبر گرامی (ص) شخصی را در حال سجده كنار خود مشاهده فرمود در حالی كه بر پیشانی خود دستار بسته بود. پیامبر (ص) عمامه را از پیشانی وی كنار زد.
- عیاض بن عبدالله قرشی هم می‌گوید: رای رسول الله (ص) رجلا یسجد علی كور عمامته فأوما بیده: ارفع عمامتك و أوما إلی جبهته [۲۳] رسول خدا (ص) مردی را در حال سجده دید كه بر گوشه عمامۀ خود سجده می‌كرد. پس به وی اشاره كرد كه دستار خود را بردارد و به پیشانی او اشاره فرمود.
- ابن سعد نیز در كتاب خود می‌نویسد: كان مسروق اذا خرج یخرج بلبنه یسجد علیها فی السفینه. ۲ [۲۴] مسروق ابن اجدع هنگام مسافرت خشتی را با خود بر می‌داشت تا در كشتی بر آن سجده كند.
بنابراین همراه داشتن قطعه ای از تربت كه خاك است بر خلاف نظر بعضی‌ها شرك وبدعت نیست.
* جمع بندی و نتیجه گیری
از مجموع مطالب پیش گفته بر می‌آید كه سنت رسول الله (ص)، ائمه هدی (ع) و اصحاب و تابعین بر لزوم سجده كردن بر زمین و آنچه از آن می‌روید به جز خوردنی‌ها و پوشیدنی هاست و اینكه رسول خدا (ص) و اصحاب روی خاك نماز می‌خواندند مورد قبول همهٔ مذاهب است و مهر هم تكه خاكی پاك است كه روی آن سجده میشود. اگر خاك وجود نداشت میتوان بر چیزهای غیر خوراكی سجده كرد. به تعبیر دیگر ما با سجده بر زمین به خداوند سجده می‌كنیم و اساسا تمام مسلمانان جهان بر چیزی سجده می‌كنند، ولی سجده آنان برای خداست نه برای آن چیز.
مگر نه اینكه تمام نمازگزاران بر سنگهای مسجد الحرام سجده می‌كنند اما هدف از سجده آنان خداست نه سجده برای سنگ.
بنابراین همچنانكه سجده كردن بر خاك و گیاه به معنای پرستش نیست بلكه سجود و پرستش برای خدا و خضوع در برابر او تا حد خاك است سجده بر تربت كه خاك پاكی است نیز چنین است.
باتوجه به آنچه بیان شد پی می‌بریم كه چرا شیعیان مقید بر سجده بر خاك وسنگ یا برخی گیاهانند و بر تمام اشیا سجده نمی‌كنند زیرا چنین كاری پیروی از سنت نبوی است كه بر خاك سجده می‌كردند.
=============================
۱. المنتقی من فتاوی الشیخ صالح بن فوزان، ج ۲، ص ۸۶.
۲-صحیح بخاری ج۱ ص۱۰۰ح۳۳۵، كتاب تیمم. تصحیح بن باز
۳. شیخ حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، ج۵ص۳۴۴، ح۶۷۴۰. .
۴. مسند احمد، ج۴ ص۳۱۷. طبرانی، ، المعجم الكبیر ج۲۲ص۳۰. احكام القران (جصاص حنفی) ح۳، ص ۲۰۹، باب السجود علی الوجه
۵. صحیح بخاری، كتاب الصلاه باب متابعه الامام، ص۲۲۸، ح ۹۴۹
۶. سنن اب داودص۱۷۳، كتاب الصلاه باب السجود علی الانف والجبهه ح۸۹۴.
۷. مسند احمد ج۶ص۳۰۱. سنن ترمذی، كتاب الصلاه باب ما جاء فی كراهیه النفح، ص۱۳۱ح۳۸۱. المستدرك، ج۱ص۲۷۱. بیهقی، احمد بن حسین، سنن كبری، ج۲ص۲۵۲.
۸. مسنداحمد ج۱ص۲۶۹.
۹. همان ج۲ص۹۲
۱۰. همان ج۶ص۱۴۹و۱۷۹و۲۰۹
۱۱. همان ج۶ص۳۰۲
۱۲. همان ج۶ص۳۳۰. صحیح بخاری ج۱ص۱۱۶، كتاب الصلاه، باب۲۱ الصلاه علی الخمره ح۳۸۱.
۱۳. همان ج۶ص۳۷۷.
۱۴. مجمع الزوائد ج۲ص۵۷و۵۸
۱۵. مسند احمد ج۳ص۵۲
۱۶. مسند احمدج۳ص۱۷۹
۱۷. فتح الباری، ج۱ص۳۶۴
۱۸. شیخ حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، ج۵ص۳۴۵، ح۶۷۴۶.
۱۹. همان، ص ۳۴۴، ح۶۷۴۰
۲۰. المستدرك ج۱ص۱۹۵.
۲۱. بیهقی سنن كبری، ج ۲، ص ۱۰۴ باب الكشف عن السجده فی السجود. .
۲۲. همان، ص۱۰۵
۲۳. همان
۲۴. الطبقات الكبری، ج۶ص۷۹.
منبع :پایگاه اطلاع رسانی حج
ویدیو : شیعیان به چه دلیل بر تربت سجده می كنند؟