روایتی از زندگی روزمره زنان در ترکیه : وقتی قرار باشد در مورد زنان بنویسم، ...

وقتی قرار باشد در مورد زنان بنویسم، به خصوص زنان ترکیه – جایی که چند سالی است با خانواده ام در آن ساکن شده ام – ترجیح می دهم به جای نوشتن در مورد قوانین و حقوق مربوط به زنان، در مورد زندگی خیلی عادی زنان این کشور بنویسم. ماهنامه زنان و زندگی - فرزانه اعتمادی: وقتی قرار باشد در مورد زنان بنویسم، به خصوص زنان ترکیه – جایی که چند سالی است با خانواده ام در آن ساکن شده ام – ترجیح می دهم به جای نوشتن در مورد قوانین و حقوق مربوط به زنان، در مورد زندگی خیلی عادی زنان این کشور بنویسم. از مسیرهایی بروم که حاشیه ندارند. آشنا هستند و از کوچه و بازار رد می شوند. از پذیرایی خانه گرم و مرتب یک خانواده ترکیه ای و شاید هم از محله ای معمولی که عده زیادی در آن زندگی می کنند.

دلم می خواهد وضعیت زنان این کشور را نه بر اساس آمار قتل ها و جنایت ها، خشونت های خانگی یا چیزهایی که به زنان داده نشده و نه از روی آمار فرصت ها و امکاناتی که برای باروری و فعالیت زنان در این کشور وجود دارد توضیح دهم؛ بلکه بیشتر تمایل دارم به مَثَل ها و زبان آرگوی (1) این جامعه اشاره کنم. درباره چیزهایی که در این چند سال دیده ام، بنویسم تا خوانندگان درک مقبول از وضعیت زنان و زندگی در این کشور داشته باشند؛ اما به نظر می رسد چنین میل و خواسته ای نمی تواند بر بسیاری از موارد ارجحیت پیدا کند؛ به خصوص که وضعیت زنان در ترکیه گاهی به شدت نگران کننده و قابل بحث می شود.



نخستین بار که با مبحث زنان و حساسیت این موضوع در ترکیه آشنا شدم، وقتی بود که خبر قتل های ناموسی را که تقریبا یک روز در میان از تلویزیون پخش می شد، دیدم. آن روزها، هر روز تلویزیون ترکیه را نگاه می کردم، بیشتر از این جهت که بتوانم زبان ترکی یاد بگیرم و دیدن این گزارش ها که مرتب از شبکه های پربیننده پخش می شدند، بسیار شوکه کننده بود. گزارش ها پر از جزییات و تصاویر ثبت شده از دوربین های مداربسته متعددی بودند که در خیابان یا مکانی که زنی در آن توسط معشوقه، همسر سابق یا حتی برادر و پدرش او را به قتل رسانده، نصب شده بودند.

ما روایت قتل را به شکل مستند و با بازیگران واقعی می دیدم. اغلب این زنان با چاقو یا اسلحه مورد حمله قرار گرفته بودند، یا مجروح یا در اغما یا فوت کرده بودند. اگر در ترکیه زندگی می کنید، زمان زیادی نمی گذرد که به تجربه می فهمید قتل های ناموسی و خشونت های خانگی در جوامع شهری و روستایی این کشو رکم نیست و این مهم ترین مسئله ای است که در ارتباط با زنان به طور جدی ذهن وزارتخانه های مربوطه، فعالان حقوق بشر و نیز فعالان حقوق زنان در ترکیه را به خود مشغول کرده است.



واقعیت این است که آنچه در جامعه شهری و روستایی مناطق شرقی و مرکزی ترکیه می گذرد با فرم و شکل زندگی در مناطق غرب این کشور تفاوت های اساسی دارد؛ مثلا در نواحی شرقی و مناطقی همچون آنادولوی شرقی یا آنادولوی داخلی، آمار قتل های ناموسی بیشتری نسبت به نواحی غربی ترکیه مثل مارمارا و اگه گزارش می شود.

در ترکیه 92 درصد زنانی که با پدیده خشونت خانگی مواجه شده اند به مراجع قضایی و پلیس مراجعه نمی کنند. از این زنان 48 درصد حتی این اتفاق را برای کسی هم بازگو نمی کنند. آمار منتشر شده در فاصله سال های 2002 تا 2009از جنایت هایی که قربانیان آن زنان بودند، نشان داده، شمار قربانیان زن افزایش داشته. برای مثال در سال 2002 میلادی، 66 نفر از قربانیان جنایت های مختلف زن بودند اما تنها در هفت ماه اول سال 2009 هفت هزار و 953 نفر از قربانیان انواع جنایت ها را زنان تشکیل می دادند.

همزمان با انتشار این آمارها، تلاش فعالان حقوق زنان، NGO ها، انجمن های حمایت از زنان و وزارت امور اجتماعی دولت ترکیه برای سامان دادن به این وضعیت افزایش یافت. البته خشونت علیه زنان موضوعی نیست که خاص جامعه ترکیه باشد. یک تحقیق بین المللی نشان می دهد در فرانسه، اسرائیل و یونان 15 درصد جنایت های انجام شده در یک سال، جنایت های ناموسی بوده اند و این در حالی است که در کشورهای آلمان، آمریکا و پرتغال این رقم 20 درصد گزارش شده است.



موهای بلند و عقل کوتاه

در ترکیه مَثَلی هست که می گوید: «آنکه موهایش بلند است عقلش کوتاه و کم است». موهای بلند این مثل هیچ ارتباطی به تیپ و ظاهر افراد ندارد بلکه به جنس زن اشاره می کند. چنین مثلی نشان می دهد نگاه از بالا به پایین و مردسالارانه به جنسیت زن و دست کم گرفتن او ریشه در گذشته های دور و فرهنگ این کشور دارد.

هنوز هم در برخی مناطق ترکیه به ویژه در ناحیه شرقی آن، چنین تفکر و باوری زنده است به طوری که حتی بسیاری از معلمان زن در مقطع دبستان را با مشکل مواجه کرده است. آنها می گویند دانش آموزان پسر از معلمان زن حرف شنوی ندارند و برای آنها دردسرهای فراوان ایجاد می کنند و زمانی که مسئولان مربوطه دلیل این واکنش ها را از پسران می پرسند، پاسخ شان بسیار تعجب برانگیز است. اغلب آنها می گویند: «دوست نداریم به درس معلمی گوش کنیم که زن است!»

این جملات که در زندگی روزمره و ادبیات پسربچه ها در ترکیه کم شنیده نمی شود، نگاه و فرهنگ جاری در سبک زندگی مردان و زنان و نیز خانه ای را که این کودکان در آن زندگی می کنند، بی واسطه و شفاف نشان می دهد. افزون بر این مَثَل ها و عبارت های رایج دیگر مثل جمله «زنم هستی، هم می زنمت هم دوستت می دارم...» هم شاهدی است دال بر اینکه شماری از مردان در ترکیه حقی برای انجام خشونت علیه زنان برای خود تعریف کره اند.

اگرچه این تفکرات ربطی به قوانین شرعی و حقوقی ترکیه ندارد و اتفاقا در بسیاری از موارد، قوانین ترکیه در راستای حمایت از حقوق زنان تصویب شده و به شدت با اعمال خشونت علیه زنان مخالفت کرده است اما زندگی روزمره در ترکیه ادبیاتی از این دست که «دخترمی و زدن تو دینی هست که بر گردن من است» یا «اگر بخواهم یک پدر خوب باشم باید رفتارهای تو را کنترل کنم و اگر دست از پا خطا کنی می زنمت والا به تو مدیونم...» بسیار به گوش تان می خورد و تصویری از یک ساختار اجتماعی و فرهنگی کاملا مردسالار را مقابل دیدگان تان قرار می دهد؛ ساختاری که مورد تایید حکومت ترکیه نیست اما عرف از آن پشتیبانی می کند.



اگر در ترکیه زندگی کنید، چند سالی که بگذرد، به جز بعضی شهرهای بزرگ مثل استانبول و آنکارا که ساختار مدرن تری دارند، در دیگر شهرها، با شرایطی مواجه می شوید که ممکن است الگوها و ساختاری که از این کشور به عنوان کشوری نیمه اروپایی در ذهن دارید یا در تلویزیون دیده اید را با چالش مواجه کند. یکی از این اتفاق ها پدیده «محله باسکی سی» (mahalle baskisi) یا «فشار محله ای» است، موضوعی جالب و قابل تأمل که در سال های کار و زندگی در ترکیه با آن مواجه شده ام.

فشار محله ای را می توان در اغلب محلات قدیمی لمس کرد. این پدیده واکنشی است که اهالی محل همه با هم به یک عضو به اعتقاد آنها ناهنجار محله نشان می دهند. این واکنش اغلب نصیب زنان و دختران تنها یا خانواده هایی می شود که به زعم اهالی محل رفتاری خارج از چارچوب و اصول حاکم بر محله و جامعه سنتی آنها دارند. چنین افرادی باید محله را ترک کنند. محله باسکی سی پدیده ای است که من به رغم شباهت های بسیار زیاد جامعه ایران با ترکیه؛ هیچ گاه در ایران با آن مواجه نشده بودم.

(1) آرگو یا زبان مخفی در اصل یک زبان مستقل نیست و یکی از شکل ها و گونه های هر زبان معیار است. زبان مخفی عمدتا در حوزه واژگان و تا حدی اصطلاحات و عبارت های فعلی ابداع می شود. بخشی از این واژه ها به سبب کثرت استعمال به زبان مردم کوچه و بازار راه پیدا می کند و جزیی از زبان معیار می شود.

ویدیو : روایتی از زندگی روزمره زنان در ترکیه