دریچه‌ای نوین بر درمان قطعی دیابت : كسانی كه به كاربرد طب گیاهی علاقه‌مندند، ...
كسانی كه به كاربرد طب گیاهی علاقه‌مندند، می‌دانند كه استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌ها به دورانی بازمی‌گردد كه هنوز پزشكی مدرن و كاركردهای مولكولی و سلولی كشف نشده بودند.
لذا هرچند استفاده از گیاهان دارویی قدمت طولانی در درمان بیماری‌ها دارد اما هنوز تا پذیرفته شدن آن در طب مدرن و استفاده از خواص گیاهان دارویی در جریان اصلی پزشكی فاصله است.
با این‌حال، این پزشكی جایگزین همچنان جذابیت زیادی برای مردم دارد تاجایی كه وقتی باخبر شدیم پژوهشگران دانشگاه تهران موفق به تولید داروی كاهش قند خون با استفاده از گیاه گزنه شدند كه همانند انسولین، قند خون را در بیماران مبتلا به دیابت كاهش می‌دهد، با مسعود شبانی دومولا، مجری این پروژه در این باره به گفتگو نشستیم.
● ریشه استفاده از تركیبات گیاهی یا به بیان دیگر گیاهان دارویی برای كنترل قند خون به چه زمانی باز می‌گردد؟
پیشینیان بیشتر با عوارض دیابت و نه با كلیتی با نام دیابت آشنا بودند. از همین رو برای برطرف كردن بسیاری از عوارض دیابت از گیاهان دارویی گوناگون استفاده می‌كردند. مثلا ابن‌سینا معتقد بود دیابت از اثر گرمای آتشین است كه بروز می‌كند.
به همین سبب می‌توان با سردی بخشیدن و رطوبت دادن به بدن به وسیله سبزی‌ها و میوه‌های سردی‌بخش و سردمزاج این بیماری را درمان كرد. البته نكته‌ای كه در اینجا باید مد نظر قرار دهیم، این است كه این خوراكی‌ها نباید ادرار‌آور باشند! به اعتقاد ابن‌سینا، فرد مبتلا به این بیماری باید در مكان‌های سردسیر و مرطوب زندگی كند.
مساله مهم دیگر این است كه بیمار دیابتی نباید دچار یبوست شود. از همین رو مفهوم دیابت به معنای امروزی‌اش بسیار متاخر است و هرگز در گذشته و برای پیشینیان با این مفهوم مطرح نبوده است.
به این ترتیب پیشینیان از گیاهان گوناگون و با تكیه بر تجربه برای درمان هر كدام از عوارض سود می‌جستند.
با این وصف هرچند به طور دقیق نمی‌توان گفت كه كدامیك از ملل برای اولین بار از گیاه دارویی برای درمان دیابت استفاده كردند، اما معلوم شده است هندی‌ها از ۵۰۰۰ سال پیش در قالب طب آئووردا و چینی‌ها از اثرات درمانی گیاهان در درمان دیابت اطلاع داشتند. ایرانی‌ها هم ازجمله مللی بودند كه از سالیان دراز از گیاهان در درمان دیابت استفاده می‌كردند.
● عمده‌ترین تركیبات گیاهی كه در طول تاریخ به این منظور استفاده شده، از چه تیره‌ای بوده‌اند و تاثیراتشان برای كاهش و كنترل قند خون در افراد چگونه بوده است؟
تیره‌های گیاهی همچون شنبلیله، هندوانه تلخ، جینسینگ آسیایی، سیر، دارچین و نیز گزنه از عمده‌ترین تیره‌های گیاهی هستند كه در طول تاریخ پزشكی برای درمان دیابت (یا عوارض دیابت) مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
● آیا عملكرد این نوع تركیبات همچون انسولین است؟
خیر. بیشتر مواد موثر گیاهان مشهور به ضد دیابت تاثیر تحریك ترشح انسولین یا اثر تقویتی در میزان تاثیر انسولین را دارند و خود قادر نیستند در غیاب انسولین از افزایش قند خون جلوگیری كنند.
هرچند آن دسته هم كه اثرات شبه انسولینی دارند ماده موثره‌شان ناشناخته مانده است. تركیباتی كه از گیاهان دارویی مشهور به ضد دیابت استخراج میشود، بیشتر كاركردی كمكی برای انسولین دارند و هنوز ماده گیاهی‌ای به دست نیامده است كه نقش كامل انسولین را بازی كند و بیشتر آنها برای دیابت نوع یك (دیابت غیر وابسته به انسولین) موثر هستند. اما گزلین (ماده موثره‌ای كه ما از گیاه گزنه بدست آورده‌ایم) كاركردی كاملا شبه انسولینی دارد.
از همین رو باید گفت علی‌رغم مشهور بودن گیاهان زیادی به داشتن اثرات ضد دیابتی، هنوز از كاركردهای اختصاصی مواد موثره این دسته از گیاهان اطلاع چندان زیادی در دسترس دانش مدرن پزشكی نیست.
از همین رو یكی از مهم‌ترین جنبه‌های كار ما این است كه توانسته‌ایم دانش پیشینیان‌مان را كه بر پزشكی كلی‌نگر مبتنی بود، به دانش مدرن جزءنگر امروزه پیوند زنیم.
● تحقیقات روی گیاه گزنه به این منظور از چه زمان و با توجه به چه اثرات دارویی در این گیاه آغاز شد؟
تحقیقات روی گیاه گزنه از سال ۱۳۷۳ و به دنبال گزارشی كه یك بیمار خردسال از تاثیر عصاره گزنه در كاهش قند خویش داده بود شروع شد. از آنجایی كه بیمار دیابتی خردسال در زمره دیابتی‌هایی است كه فاقد هرگونه انسولین داخلی هستند، لذا این گزارش مبنای آزمایش‌های ما در دانشگاه تهران قرار گرفت.
● ماده موثره گزلین چه اثراتی در كاهش قند خون دارد و مكانیسم آن چیست؟
بر اساس نتایجی كه در طول ۱۵ سال در دانشگاه تهران و تورنتو كانادا به دست آوردیم، ماده موثره گزنه (گزلین) سبب كاهش قند خون در مدل‌های حیوانی دیابت نوع یك میشود.
از طرفی نتایج درخشانی كه در دانشگاه تورنتو و با همكاری دانشگاه یورك كانادا به‌دست آوردیم، نشان داد گزلین قادر است سبب تسهیل ورود گلوكز به درون سلول‌ها شود.
از طرفی با شناسایی ساختار مولكولی و این‌كه گزلین یك حلقه پپتیدی است، نشان دادیم حلقه‌های پپتیدی گزلین با ایجاد منفذ در جدار سلول قادر به انتقال گلوكز به درون سلول هستند.
به بیان دیگر آزمایش‌های صورت گرفته در این زمینه نشان داد كه با چسبیدن ۱۰ مولكول گزلین بر یكدیگر در بدن، تونل‌های كوچكی ایجاد میشود كه بر سطح سلول می‌چسبد و موجب ورود قند یا گلوكز به داخل سلول می‌شوند و به این ترتیب قند خون كاهش می‌یابد.
البته آزمایش‌های مربوط به مراحل سم‌شناسی و بالینی بر انسان در كشور كانادا انجام شده است و به منظور تولید این دارو در ایران با همكاری یكی از بیمارستان‌های تهران داروی گزلین به زودی وارد فاز انسانی خواهد شد.
● چرا این تركیب دارویی باید به‌صورت خوراكی مصرف شود؟
الزامی برای استفاده خوراكی ندارد و برعكس طی آزمایش‌های ما معلوم شد به طریقه تزریق زیرجلدی هم این تركیبات قادر به ایفای نقش كاهندگی قند خون هستند. اما از آنجایی كه به طریقه خوراكی هم قادر به كاهش قند خون می‌شوند، اهمیت بسزایی دارند.
شاید به دلیل پایداری در برابر عوامل شیمیایی جهاز هاضمه قادر به عبور از سد گوارشی هستند و این‌كه هنوز آنزیمی اختصاصی برای تجزیه این دسته از تركیبات طبیعی در جهاز هاضمه وجود ندارد، قادر به عبور از سد معده ـ روده‌اند.
● آیا می‌توان با تكمیل این تحقیقات به تركیبی موثرتر برای درمان و نه صرفا كنترل دیابت دست یافت؟
رویای اولیه شروع این پروژه مبتنی بر یافتن دریچه‌ای نوین بر درمان قطعی دیابت بود. به یاری خدا و با كشف این دسته از مواد، این دریچه گشوده شده است و امیدواریم در سایه دانشی كه از منظری جدید به دست خواهد آمد، این گام اساسی در درمان یكی از كهن ترین دردها برداشته شود.
● آیا روی تولید جهانی این دارو نیز كار میشود؟
برای ورود به تولید جهانی نیاز به اجرای فاز شیمیایی دارو داریم كه برای این منظور با همكاری دانشگاه تورنتو این فاز اجرایی میشود. در عین حال برای تولید این دارو ترجیح می‌دهیم با شركت‌های ایرانی همكاری كنیم.
پیش‌بینی میشود تا ۶ ماه آینده داروی گیاهی گزلین به بازار دارویی ایران وارد شود و تا ۳ سال دیگر نیز شكل صنعتی این دارو در جهان عرضه شود.
ویدیو : دریچه‌ای نوین بر درمان قطعی دیابت