تحلیلی بر مقام و منزلت عید سعید فطر : ماه مبارك رمضان یك وحدت جمعی دارد ؛ گذشته ...
ماه مبارك رمضان یك وحدت جمعی دارد ؛ گذشته از اینكه هر روز تكلیف جدا و مستقل دارد و روزه گرفتن اش لازم است ، مجموع این ماه یك وحدت خاصّ دارد كه قرآن كریم از او اینچنین یاد كرده است : مَنْ شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهرَ فَلیَصُمْهُ (1). كسی كه در ماه مبارك رمضان شاهد و حاضر بود و مسافر بود ، این شهر را ، این ماه را روزه بگیرد . لذا وظائف خاصّی برای شب هاست ؛ دستورهای مخصوصی برای روزهاست ؛ این وحدت جمعی ماه مبارك رمضان با فرارسیدن اوّل شوّال ، فطر او فرا می رسد .
بنابراین همانطوری كه هر روز پایانش افطار است ، این ماه هم پایانش افطار است و روز عید فطر افطار این ماه است ؛ این مطلب اوّل .
مطلب دوّم آن است كه این روز را خدای سبحان عید رسمی مؤمنین قرار داد . از دعای نورانی امام سجاد در وداع ماه مبارك رمضان بر می آید ، چنین كه در دعاهای قنوت نماز عید فطر هم بر می آید كه خداوند این روز را عید قرار داد ؛ كه جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عِیداً (2)، لِلمُؤمِنینَ عِیداً (3).
مطلب بعدی آن است كه عید به معنای نشاط و سرور نیست ! چون سُروراً عطف بر عید شده است و جدای از اوست . در صحیفة سجادیّه دارد عِیداً وَ سُروراً ؛ این عید گرچه با (یا) استعمال شده است ، ولی اصل اش (واو) ای است نه یائی ! شاید یائی هم اصلاً نباشد ! این عادَ یَعُودُوا است ؛ كه معاد هم از همین لغت است ، و مُعید بودن خدای سبحان هم از همین لغت است . كه عید از عُود و رجوع مجدّد است . خدای سبحان نام مباركی دارد به نام مبداء و مُبدع و نام مبارك دیگرش مُعید است كه او بر می گرداند . یوم عید یوم رجوع إلَی الله است .
لذا دستورهائی كه مربوط به خطبه ها و سخنان امام نماز عید هست ، این است كه : شما وقتی از منزل هایتان بیرون می روید به طرف مصلّی ، آن حالت زنده شدن از قبر را در نظر بگیرید كه یك ترسیمی از معاد است . منتها خدای سبحان اگر بخواهد به صورت مُعید تجلّی تامّ داشته باشد ، جریان معاد پیش می آید ؛ و اگر گوشه ای از آن نام تجلّی بكند ، « عید فطر » ظهور می كند . این عود و رجوع بنده است به طرف خدای سبحان.
كسانی كه روزة این ماه را گرفتند و توفیق انجام وظیفه داشتند ، بر می گردند ، جائزة خود را از خدای سبحان دریافت می كنند . لذا شب عید فطر و روز عید فطر به عنوان « لِیلَهُ الجَوائِز » یا « یُومُ الجَوائِز » هست كه اگر گفته شده است :
روز عید است و من مانده در این تدبیرم
كه دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم
همین است كه انسان بر می گردد به طرف خدای سبحان ، پاداش اش را دریافت می كند .
مطلب بعدی آن است كه : كسانی كه به وظائف این ماه پر فیض موفّق شدند و عمل كردند ، آنها كه خُوفاً مِنَ النّار روزه گرفتند ، یا شب های این ماه را زنده نگه داشتند ، جائزه ای كه از فرشتگان الهی دریافت می كنند ، نجات از نار است .
آنهائی كه برای رسیدن به بهشت وظائف ماه مبارك رمضان را انجام دادند ، جائزه ای كه از فرشتگان رحمت دریافت می كنند ، وصول به بهشت است . إن شآءَ الله این جائزه را حفظ می كنند !
و آنهائی كه شُوقاً إلَی الله ، حُبّاً لله ، شُكراً لله عبادت كردند ، عُودشان به طرف خود خدای سبحان است و جائزه را از دست بی دستی خدای سبحان دریافت می كنند و آن هم محبوبیّت است و كرامت ، كه مقام شامخ محبّت را به آنها عطاء می كند ؛ وقتی محبوب الهی شدند ، هم از گزند دوزخ مصون اند ، هم از فیض و فُوز بهشت طرفی می بندند . بنابراین سه گروه به خدا بر می گردند ؛ هر گروه جائزة خاصّ خودشان را هم دریافت می كنند .
و در قرآن كریم فرمود : ما این یك ماه را كه وحدت جمعی دارد بر شما لازم كردیم كه روزه بگیرید ؛ لِتُكمِلُوا العِدَّه وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداكُمْ (4). شما باید این سی روز را به كمال برسانید ، این ماه را به كمال برسانید ، و بعد خدا را تكبیر بگوئید ؛ بگوئید خدا اَكبَرِ مِنْ كُلِّ شِیء(5) یا اَكبَرِ مِنْ أنْ یُوصَفْ (6) است كه شما را هدایت كرده است . لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداكُمْ .
لذا وظیفه آن است كه بعد از نماز مغرب و نماز عشاء و نماز صبح و نماز عید فطر این تكبیر اَللهُ اَكبَرُ عَلی مَا هَدانا (7) را انسان بازگو كند . لِتُكمِلُوا العِدَّهَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداكُمْ . خدا را انسان به بزرگی یاد كند كه او را هدایت كرده است . معلوم می شود یكی از بهترین و بارزترین مصادیق هدایت ، همین این دستور روزه گرفتن است و انجام وظائف شبهای این ماه پر بركت !
و شاید در نوبت های قبل هم به عرضتان رسید كه هم در دعاهای ما آمده ، هم در روایات ما آمده كه : ماه مبارك رمضان قُرَّهُ الشُّهُور و رأسُ السَّنَه (8) است . آغاز سال برای سالكان صالح ماه مبارك رمضان است . كسی كه اهل سیر و سلوك است ، ذخیرة یك ساله را از ماه مبارك رمضان فراهم می كند . هم مشكل ماه مبارك رمضان را تأمین می كند ، هم مشكل یازده ماه دیگر را !
بنابراین باید جائزه ای كه در شب و روز عید فطر می گیریم ، آنقدر قوی و زیاد باشد كه بتواند مشكل یازده ماه دیگر ما را هم حل كند ؛ كه إن شآءَ الله امیدواریم اینچنین باشد . جوائز الهی این است ! وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداكُمْ .
مطلب بعدی آن است كه بیشترین دعا را در بین این چهارده معصوم (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) ، وجود مبارك امام سجاد دارد. حالا یا از ائمة دیگر جمع آوری نشده ، یا جمع آوری شده بود و به ما نرسید ، یا اصلاً آنها این تجلّی دعا را واگذار كرده بودند به وجود مبارك امام سجاد ! شما ببینید دعاهائی كه وجود مبارك امام باقر (سلام الله علیه) در مراسم عید فطر دارند ، همان هائی است كه امام سجاد فرمود ؛ وقتی می خواستند برای نماز عید فطر خارج بشوند ، همان دعائی را می خواندند كه امام سجاد دارد !
وجود مبارك امام سجاد در بخش وداع ماه مبارك رمضان به خدا عرض می كند : خدایا ! ما الآن تقریباً داریم مصیبت می بینیم كه عزیزترین دوست ما از ما رخت بر می گردد ، هجرت می كند ؛ وَاجبُر مُصیبَتَنَا فِی شَهرِنا (9). خوب ما با این ماه مأنوس شدیم ، این ماه ما را حفظ كرده است ؛ حصن حصین ای بود . مجاری ادراكی ما و تحریكی ما در این شهر طهور و تَمحیص به طهارت و پاكیزگی راه یافته است و الآن داریم این دوست عزیز را از دست می دهیم . شما در روز عید فطر این مصیبت مان را جبران بكنید . جائزه ای عطا بكنید كه این مصیبت ما تسلّی پیدا كند . وَاجْبُر مُصیبَتَنَا فِی شَهرِنا ، آن را در روز عید فطر بكنید .
این گونه از لطائف نیایش كه در دعاهای امام سجاد (سلام الله علیه) هست ، در ادعیة ائمة بعدی هم ظهور كرده ؛ امام باقر (سلام الله علیه) هم همین را دارد .
مطلب مهمی كه وظیفة همة ما در همة مراحل ، مخصوصاً در این عیدهاست ، این است كه دعا برای وجود مبارك ولی عصر و استقرار حكومت مهدوی با كرامت و عزّت از خدا بخواهیم ! چون در همین این دعاهای امام سجاد آمده است كه خدایا ! شما عید فطر را روزی قرار دادی كه امّت اسلامی كنار هم جمع می شوند . و مُهتشد اینهاست ، مجمع اینهاست . و برای اینها آن نشاط را هم فراهم بكنید . نشاط امّت اسلامی در استقرار عدل است . لِیَقُومَ النّاسُ بِالقِسط(10) است . اگر إن شآءَ الله فقر و فساد و تبعیض رخت بر می بندد ، جامعة اسلامی لبخندی بر لبانش می نشیند .
وجود مبارك امام باقر وقتی برای نماز عید فطر بیرون می آمدند ، از منزل خارج می شدند ، دعاهائی كه مربوط به امام زمان است ، داشتند ؛ كه خدایا ! اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلَیكَ فِی دُولَهٍ كَریمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه (11). چنین كه خود وجود مبارك ولی عصر هم این دعاها را دارد .
دعای دیگری مربوط به وجود مبارك امام زمان (أرواحنا فداه) است كه آن حضرت در روز عید فطر ، بعد از نماز صبح با این جلال و شكوه به لقای خدا می رفت ! بالأخره انسان باید جائزه را از دست خدای سبحان دریافت كند ، ترقّی كند و بگیرد .
دعای نورانی امام مهدی موجود موعود (علیه أفضلُ صلواتِ المُصلّین) بعد از نماز صبح روز عید فطر این است ؛ عرض می كند : خدایا ! من می خواهم به حضور شما بار یابم . امّا با جلال و شكوه می آیم كه محفوظ بمانم . اَللّهُمَّ إنّی اَتَوَجَّهُ إلِیكَ بِمُحَمَّدٍ (صَلَّ اللهُ عَلیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم) اَمامِی وَ بِعَلِیِّ (عَلَیهِ الصَّلاهُ وَالسَّلام) عَنْ یَمینِی وَ خَلفِی وَ بِاَئِمَّتِی عَنْ یَسارِیْ اَستَتِرُوا بِهِمْ مِنْ عَذابِكْ (12). خدایا ! ما با این جلال و شكوه به حضور تو بار می یابم كه از قهر و غضب ات نجات پیدا كنم . اینها تعلیم ماست . یعنی من طرزی حركت می كنم كه وجود مبارك پیغمبر (صلّ الله علیه و سلّم) جلوی من باشد . و علی بن أبیطالب طرف راست و پشت سر مرا حفظ كند . و ائمة دیگر طرف چپ مرا حفظ بكنند . من مُحاط و محفوف به نبوّت و رسالت و ولایت و امامت باشم . من در این مجمع و این مجموعه به حضور تو بار می یابم ، به وسیلة اینها از قهر تو نجات پیدا كنم .
این تعلیم ماست كه ما چگونه به ذات أقدس إله عرض حاجت كنیم ، به كی متوسّل بشویم ، كی را شفیع قرار بدهیم و از نبوّت آنها ، از رسالت آنها ، از ولایت آنها ، از امامت آنها ، از عصمت آنها ، از حجّت بالغه بودن آنها مدد بگیریم . خود وجود مبارك ولی عصر خود را محفوف به اینها می داند .
ما هم اینچنین به خدای سبحان عرض بكنیم : پروردگارا ! امّت اسلامی پشت سر پیامبر اكرم (علیه و علی آله آلاف التحیّه والكرم) در حالی كه محفوف به امامت و ولایت است ، در پناه اینها به تو پناهنده می شود . اینها امام ما و اَمام ما هستند در دنیا و برزخ و قیامت ، در عید فطر ، در گرفتن جائزه ؛
كه إن شآءَ الله امیدواریم اعمال و عبادات همگان به احسن وجه مقبول باشد ! و خدای سبحان آن دولت كریمه ای را كه امام باقر مسئلت كرده است و همگان خواهان آنیم ، نصیب ما بفرماید ! و این نظام اسلامی را به نظام ولی عصر (أرواحنا فداه) متّصل بفرماید ! اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلِیكَ فِی دُولَهٍ كَریمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ اَهلَه وَ تَجعَلُنَا فِیها مِمَّنْ تَنتَصِرُ لِدینِكَ وَ لا تَستَبدِلْ بِنَا غِیرَنا .
پی نوشت :
(1) سورة بقره / آیة 185
(2) من لا یحضره الفقیه / جلد 1 / صفحة 513 / بابُ صَلاهُ العیدین
(3) صحیفة سجادیّه / دعای 45 / قسمت 52 ـ وَ كانَ دُعائُهُ (ع) فِی وِداعِ شَهرِ رَمَضان ؛ اَلَّذِی جَعَلتَهُ لِلمُؤمِنینَ عِیداً وَ سُروراً
(4) سورة بقره / آیة 185
(5) كافی / جلد 1 / صفحة 118 / بابُ مَعانی الأسماء وَاشتِقاقِها
(6) مستدرك الوسائل / جلد 5 / صفحة 328 / بابُ كَراهَه أنْ یُقال اَللهُ اَكبَرُ مِنْ كُلِّ شِیء ، بَلْ یُقالُ مِنْ أنْ یُوصَف
(7) كافی / جلد 4 / صفحة 166 / بابُ التَّكبیرِ لِیلَهِ الفِطر وَ یُومِه
(8) تهذیب الأحكام / جلد 4 / صفحة 333 / بابُ الزِّیادات
(9) صحیفة سجادیّه / دعای 45 / قسمت 48 ـ وَ كانَ دُعائُهُ (ع) فِی وِداعِ شَهرِ رَمضان
(10) سورة حدید / آیة 25
(11) بحار الأنوار / جلد 88 / صفحة 6 / باب 2 ـ اَدعیهُ عِیدِ الفِطر وَ زَوائِدُ الآداب
(12) تهذیب الأحكام / جلد 3 / صفحة 140 / بابُ صَلاهِ العیدین
نویسنده : آیت الله جوادی آملی
منبع:iec-md.org
ویدیو : تحلیلی بر مقام و منزلت عید سعید فطر