تاریخچه و معرفی گلیم -2 : گلیم مناطق مختلف ایران گلیم ایل سون ( شاهسون ...
گلیم مناطق مختلف ایران
گلیم ایل سون ( شاهسون ):
سون ها از اتحاد 50 ایل در ناحیة آذربایجان به وجود آمده اند. مهم ترین بافت آنها گلیم های سوماك است كه در زبان محلی به آن ورنی می گویند. به طور كلی از طرح های هندسی شكسته با رنگ های ملایم استفاده می كنند و كمتر می توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه یافت. بهترین رو اسبی در ایران جل اسب های سون است كه به صورت 6 تكه با رنگ های متنوع است.
گلیم لری:
لرها گلیم های مرغوبی می بافند كه اغلب با رنگ های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیة آنها را برای آنكه محكم باشد قالی بافی می كنند.
گلیم هرسین:
گلیم هرسین بنا بر ذوق و سلیقة بافنده و شرایط اطراف او بافته می شود. در حاشیه و زمینة نقش ها ریز و پر بافته می شوند، به طوری كه جای خالی در این گلیم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بید بودن در حاشیة گلیم استفاده می كنند. رنگ های گلیم هرسین عمدتاً به سفید، سرمه ای، سبز و قرمز و اخیراً سرخابی محدود می شود.نقوش بیشتر دارای حاشیه، كناره و چند ترنج در امتداد یكدیگر و در وسط هستند.كه درون همة سطوح پر از نقوش حیوانات و اشكال مشخصة هرسین است.حاشیه ها بیشتر به صورت چهارضلعی، لوزی یا مثلثی در دنبال یكدیگر هستند.در بعضی بافته ها طرح فقط یك فرم است كه با بازی رنگ و جا به جایی آن گلیم را بافته اند.مثلاً در حاشیة تیرة آن فرم روشن است و در زمینه، كه روشن است، آن فرم تیره بافته شده است.
گلیم بلوچ:
بلوچ ها به دلیل شرایط اقلیمی همیشه با طبیعت در پیكارند و همواره آرزوی برخورداری از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت های خود بیان كرده اند.
معمولاً سرتاسر گلیم بلوچ از بافت راه راه شكل گرفته كه در هر ردیف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم می خورد. رنگ های تیره مانند قهوه ای، قرمز تیره، شتری و آبی سیر و رنگ های روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصة طرح های بلوچ اند.
گلیم خمسه:
خمسه از یگانگی پنج ایل شیراز تشكیل می شوند. بافت های سوماك خمسه ده بید نام دارد. متداولترین طرح گلیم ها زمینه ای طبیعی به رنگ تیره است كه ستارگانی مورب به صورت لوزی های متداخل روی آن بافته شده است. گلیم های ستاره ای را اغلب به صورت كم عرض می بافند و بعد به هم می دوزند. گلیم های جدیدتر گاه زمینه ای سفید با عرض بیشتر دارند
گلیم سنه:
سنه امروزه سنندج ( مركز استان كردستان ) نامیده می شود. در هیچ جای ایران گلیم هایی به ظرافت گلیم های سنه بافته نمی شود. طرح آن بیشتر طرح هراتی آمیخته با طرح بوته ای و خطوط مورب در رنگ های متعدد است. زیباترین طرح گلیم سنه، ترنجی در وسط و زمینه ای رنگی دارد و بته ای نیز با ظرافت در آن بافته شده است.
گلیم قشقایی:
رنگ های تند و شاد از ویژگی های گلیم قشقایی است، اما رنگ های متضادی نیز در كنار رنگ های قرمز و زرد به كار می رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرح های قشقایی هستند، مانند: هشت ضلعی، ستارة هشت پر، تصاویر طاووس، بز، آهو و .... دار های قشقایی اغلب قابل حمل و نقل است. در كوچ دار را روی شتر یا قاطر حمل و نقل و موقع كار به روی زمین پهن می كنند.
گلیم افشار:
طرح مخصوص افشار معمولاً ستاره های متعدد بر روی زمینه ای به رنگ طبیعی یا رنگ سیر است. نقش ها، گل های ستاره ای هستند كه به صورت مورب كنار هم چیده می شوند و به صورت لوزی در هم نمایان می گردند.
گلیم پارچه ای:
در آذربایجان بافته می شود كه به آن گوینه می گویند.
گلیم زرند:
كه دارای بافت چاك دار كوچك می باشد. غالباً كار عناصر ترك زبان شاهسون است كه تعداد زیادی از آنها در این منطقه مقیم گردیده اند.گلیم های زرند دراز، باریك و بادوام اند.طرح های قراردادی با گل و گیاهی با مو خزنده و گاهی به صورت طرح لوزی مشبك و یا دو تا سه ترنج درهم هستند.
گلیم تركمنی:
گلیم تركمنی سبك و محكم است. در این گلیم ها رنگ مهم ترین عامل است و رنگ قرمز با سایه روشن های مختلف نقش ویژه ای دارد، رنگ های دیگر نارنجی، آبی، سبز و گاهی زرد است.این رنگ های متضاد هماهنگی زیبایی به وجود می آورند.قبیلة تركمن ها طرح های خود را بر حسب نقش اصلی طبقه بندی می كنند كه آن را گل می گویند، و آنها را به شكل شش یا هشت وجهی منقوش می كنند.هر گل نمودار یك خانوار است.معمولاً نقش های تركمنی چهار قسمت دارد. دو تاریك ( شب )، دو روشنی ( روز ) است. نیروی زندگی در هر ( ابه ) در مركز است ( یعنی پدر ). مجموعة نقوش حاشیه ای دارد كه فامیل ها را از یكدیگر جدا می كند كه به صورت مجزا اما همه در كنار یكدیگر هستند.
اشكال غیر متداول:
گلیم سجاده ای:
گلیم سجاده ای با نقش ممتاز، محرابش سطح كوچك قابل حمل و تمیزی است كه می توان آن را بر روی زمین گسترد آن طور كه محرابش رو به قبله باشد.گلیم های سجاده ای گاهی اوقات به صورت پرده و تزئین درب مساجد به كار برده می شود.
سفره و رو كرسی:
اینها گلیم هایی هستند كه توسط طوایف كرد و بلوچ بافته می شوند و به شكل مربع كه جهت استفاده سفره باشد بافته می شود.سفره ای كناره را بلوچ ها به صورت قالی هایی می بافند كه كنار قالی های بزرگ در اتاق قرار می دهند.گلیم های رو كرسی به عنوان پوشش روی منقل یا تنور به كار می رود. در سرمای سخت زمستان لایه هایی از نمد كه روی آن یك رو كرسی پهن می كنند یك پتوی گرم خانوادگی را به وجود می آورد.
خورجین:
مردم عشایر كمتر اثاثیه ای به كار می برند. بنابر این خورجین ها برای ذخیرة اشیا و حمل و نقل استفاده می شود. این كیسه های دو لنگی برای حمل سبزی و مواد غذایی بوده و بر روی شانه می اندازند.خورجین های بزرگ تر را بر پشت شتر یا الاغ می اندازند.
نمكدان:
كیسه های نمكدان شكل مخصوصی دارد كه گردن بلند و باریك آن را می توان پیچید و تا كرد تا كیسه بسته شود و محتویات با ارزش آن در برابر رطوبت محفوظ بماند.
استان مازندران
در اكثر روستاهای مازندران نوعی دار افقی مشابه استفاده می شود كه به كرچال معروف است و علاوه بر آن از دارهای عمودی نیز در تولید قالی، قالیچه، تابلو فرش و گلیم بهره می برند.آلاشت از مراكز مهم تولید جاجیمچه ( یا حمام سری ) می باشد.
چنته نیز نوعی كیف می باشد كه معمولاً یك سمت آن ساده یا راه راه و طرف دیگر آن دارای نقش است و جنس آن نیز از جاجیم، گلیم یا بافت گره دار ( قالی ) می باشد. لفور را می توان مهمترین مركز تولید آن به شمار آورد.
از مراكز تولید جاجیم نیز می توان به آلاشت، لفور، روستاهای اطراف بابل و قائمشهر ( مانند دراز كلا )، روستاهای اطراف ساری ( مانند رسكت )، روستاهای اطراف آمل ( مانند سنگچال ) و روستاهای اروس مالخوس ( مرز مازندران و سمنان ) اشاره كرد كه معمولاً جاجیم های تولیدی این مناطق دارای بافتی راه راه و رنگارنگ هستند و در بافت آنها از كرك، پشم یا كاموا استفاده می شود.
یكی از مشهورترین دستبافته های مازندران گلیمچه متكازین می باشد كه در روستای متكازین در حوالی بهشهر بافت آن رایج بوده و هست.اكثراً در بافت گلیمچه ها از روش پود اضافی استفاده می شود.
در روستاهای آلاشت و روستاهای بین بابل و قائمشهر ( دراز كلا ) نیز بافت چنته، جاجیم، گلیچ و گل دار ( مشابه گلیج ) مرسوم است. در بافت گلیج معمولاً بعد از هر 10 - 12 رج بافت ساده كه روی كرچال با ماكو انجام می شود، یك سری نقش نیز با دست زده می شود.
بافت گلیم نیز در اكثر مناطق مانند كلاردشت و آلاشت به صورت پله ای و چاك دار است.
رنگرزی در استان در گذشته اكثراً سنتی و طبیعی بود، اما امروزه مانند اكثر نقاط كشور رنگرزی شیمیایی تا حدود زیادی جای آن را گرفته و رنگ های مورد استفاده نیز اكثراً رنگ های سورمه ای، آبی، سبز، قرمز، كرم و نیز نارنجی، زرد و سفید را شامل می شود.
ویدیو : تاریخچه و معرفی گلیم -2