نگاهی به سریال های ماه رمضان :     تلویزیون هر ساله با آغاز ماه مبارک رمضان، ...

 

 

تلویزیون هر ساله با آغاز ماه مبارک رمضان، سفره سریالهای مناسبتی خود را در شبکه های مختلف پهن می کند تاسهمی در لحظات پس از افطاری مردم داشته باشد; سریالهایی که گاه سوار بر امواج طنز توانسته اند خنده بر لبان مردم بنشانند و گاه با شخم زدن دلهای مالا مال از درد، اشکی بر گونه های بینندگان جاری کرده اند اما آنچه مهم است پرکردن اوقات فراغت مخاطبین بعد از افطار است هر چند که در بسیاری از زمانها نیاز این مخاطبین به درستی تشخیص داده نمی شوند و به همین دلیل است که در دوره ای چندین سریال طنز پخش می شود و در دوره ای دیگر، خبری از طنز نیست.

اما این رسم می تواند با نگاهی ویژه تر برای تولید این آثار از جمله اختصاص زمان بیشتر برای خلق اثر، بودجه کافی، پس زدن برخی از خطوط سلیقه ای، باز شدن دایره هنرمندان برای ورود به این عرصه و آخر اینکه خلق آثار متناسب با این ایام به رسم حسنه ای تبدیل شود. امسال تلویزیون با پخش چهار سریال جراحت، در مسیر زاینده رود، ملکوت و نون وریحون مهمان خانه ها بود. در این گزارش سعی شده است در گفتگو با منتقدین و دست اندرکاران سینما نگاهی کارشناسی به این سریال ها داشته باشیم:

● نیازهای مخاطبین از سوی مدیران و فیلمسازان درک نمی شود

یک منتقد سینمایی با بیان اینکه سریالهای امسال ماه رمضان نسبت به سالهای گذشته پس رفت داشته است دلیل عمده آن را تکرار مضامین در این خصوص و به بن بست رسیدن محتوای این سریالها عنوان کرد.

محمود گبرلو در گفتگو با مردم سالا ری افزود: اگرچه کارگردان قوی موجب ارتقای سریال خواهد شد، اما معمولا کارگردانان خوب فقط یک کار خوب تولید می کنند و سپردن کار دیگری درهمین زمینه سبب افت کار خواهد شد. به عنوان مثال آقای حسن فتحی سالهای گذشته سریال خوبی در ماه رمضان ساخت (شب دهم) اما کار امسال ایشان (در مسیر زاینده رود) کار چندان جذاب و قوی ای نیست.

وی در پاسخ به این سوال که طبق نظرسنجی صداوسیما، سریال در مسیر زاینده رود کار پرمخاطبی است گفت: نباید خیلی به این نظرسنجی ها دل بست چرا که این نظرسنجی ها نظر خود صداوسیما است و نمی توان خیلی به آن استناد کرد لذا ما باید نظر خودمان را اعلا م کنیم.

این منتقد سینمایی اضافه کرد: باید در سریال سازیها به مخاطبین امروز که دارای ویژگی های خاصی هستند توجه شود چرا که مخاطبین امروز ما با توجه به رقبای خارجی صداوسیما انتظار بیشتری از تلویزیون دارند بنابراین وقتی براساس این فاکتورها سریالهای امسال ماه رمضان را تحلیل می کنیم متوجه خواهیم شد که این سریالها خیلی جالب و جذاب نبوده است.

گبرلو دلیل اصلی ضعف سریالهای امسال را درک نکردن مخاطبین از سوی فیلمسازان و مدیران تلویزیون ذکر کرد و یادآور شد: با توجه به حضور ماهواره و پخش برخی فیلم ها و سریالهای خارجی که از این طریق برای بیننده ایرانی پخش می شود و همچنین تغییرات اجتماعی که در جامعه امروز ما رخ داده انتظار، سطح آگاهی، شعور مخاطبین تلویزیون افزایش یافته، لذا انتظار آنها از سریالها بیشتر شده است و اگرچه تلویزیون و فیلمسازان کار خود مبنی بر تولید سریال را انجام داده اند اما به نظر می رسد که انتظارات اصلی مخاطبین از طریق این سریالها برآورده نشده است.

وی با اشاره به کاهش بار طنز سریالهای امسال اظهار داشت: شاید یکی از دلا یلی که امسال، سریالهای طنز کمتر تولیده شده این باشد که کارگردانان ما مرعوب فضای رقبا شدند چرا که آنها نیز کارهای درام را خیلی جذابتر دیدند و برنامه ریزان تلویزیون هم اینگونه محاسبه کردند که بهتر است امسال به سمت ساختار دراماتیک حرکت کنند تا اینکه بخواهند کارهای طنز بسازند اما ساخت کارهای درام و حرفه ای، ساختار مخصوص به خودش را می خواهد که چندان در ایران رعایت نمی شود و من معتقدم ما باید یک بار دیگر وضعیت سریال سازی در تلویزیون را با توجه به نیاز مخاطبین و حضور رقبای جدی که این روزها به شدت مخاطب ایرانی را محاصره کرده اند را باید مرور کنیم و ببینیم آیا با این روش سریال سازی می توانیم مخاطب را جذب کنیم که مسلما اینگونه نخواهد بود.

این منتقد سینمایی سپردن ساخت سریال به گروه های مختلف و نه تنها به چند گروه مشخص را سبب خلا قیت در تولید اعلا م کرد و اظهار داشت: باید بپذیریم که وجود عوامل جدید و خلا ق موجب حرکت های جسارت آمیز خواهد شد که در جذب مخاطب و تغییر ساختار سریالها بسیار مثمرثمر خواهد بود اما گویا ساخت سریالهای مناسبتی از سوی مدیران تلویزیون به حالت روتین و تکراری تبدیل شده و آنها بر حسب وظیفه سعی می کنند هر ساله تولید تعدادی از سریال را برای ماه مبارک رمضان در دستور کارخویش قرار دهند لذا هنگامی که نگاه به سریال سازی اینگونه باشد به طور قطع خروجی آن نیز خالی از خلا قیت و جسارت خواهد بود و شرایط به سویی حرکت خواهد کرد که مخاطب به یکسری فیلمسازان قدیمی با مضامین تکراری عادت می کند که نتیجه آن تولید کارهای ضعیف و نامناسب بودن مضامین با فضای موجود خواهد بود. گبرلو با بیان اینکه بنده سریال «جراحت» را در میان سریالهای پخش شده امسال بیشتر می پسندم افزود: مفاهیم این سریال عمیق تر، جدی تر و درست تر از بقیه سریالهاست و خیلی توانسته است به وضعیت اجتماعی خانواده های ایرانی کمک کند به خصوص به خانواده هایی که ریشه مذهبی آنها عمیق تر است و تلا ش می کنند که آداب و رفتارشان براساس ریشه های مذهبی باشد لذا سریال جراحت می تواند نقدی بر اینگونه رفتارهای دینی- مذهبی باشد.

وی در خصوص جلوه های ویژه سریال جراحت با بیان این که می توانست این جلوه ها بهتر و مطلوبتر انجام بگیرد گفت: جلوه های ویژه این سریال خیلی معمولی بود که البته در حد بضاعت تکنیک کشور است لذا یکی از معضلا ت عمده ما در بحث تکنولوژی سینمایی این بوده که نتوانسته ایم تکنولوژی هم پای روز سینما و تلویزیون را وارد کشور بکنیم بنابراین مجبوریم به همان تکنولوژی های قدیمی اکتفا کنیم که این موارد نیز درکاهش کیفیت کارها در این زمینه تاثیر به سزایی خواهد داشت.

گبرلو با اشاره به سریال «نون و ریحون» اظهار داشت: من معتقدم که آقای فرزاد موتمن کارگردان سریال نون و ریحون اصلا سریال ساز نیست و اشتباه بزرگ وی این بود که به سمت تلویزیون رفت آن هم در قالب طنز چرا که طنز سازی برای سینما که ایشان در آن عرصه فعال بود با تلویزیون متفاوت است. در سینما امکان اینکه کاری توسط تماشاگردیده شود یا خیر چندان زیاد نیست چونکه سینما خیلی مخاطب ندارد اما تولید کار طنز در تلویزیون فرق می کند چرا که شما با انبوهی از مخاطب روبه رو هستید که هرکدامشان ذائقه و سلیقه خاصی دارند و پاسخگویی به همه این ذائقه ها نیازمند به تخصص و فن خاصی دارد که آقای موتمن نتوانست به آنها آنگونه که شایسته و لا زم بود پاسخ دهد و همین باعث شد که سریال نون و ریحون با شکست فاحشی به لحاظ عدم ارتباط با مخاطب روبه رو شود.

● سریال های امسال، اشک بیننده را درآورد!

یک تهیه کننده سینما و تلویزیون گفت: نباید در انتخاب مضامین در سریال های ماه مبارک رمضان زیاده روی کرد در حالی که باید سریالهای تولید شده دارای مضامین هم جدی و هم طنز باشد تا بتواند همه سلا یق و ذائقه ها را پوشش دهد.

اردشیر ایران نژاد در گفتگو با خبرنگار ما افزود: امسال سریالهای پخش شده در ماه مبارک رمضان به لحاظ مضمونی متناسب با رمضان نبود اما بهانه ای بود تا ببنندگان پای تلویزیون بنشینند اگرچه خیلی هم بد نبودند اما به لحاظ ساختاری و کیفیت با یکدیگر متفاوت بودند. وی ادامه داد: به نظر من سریال در مسیر زاینده رود می تواند گزینه اول به لحاظ جذب مخاطب باشد که بعد از آن «جراحت»، «ملکوت» و «نون و ریحون» هم در رتبه آخر به لحاظ ساختار و جذب بیننده قرار دارد.

تهیه کننده مجموعه «پرندگان خارزار» اضافه کرد: سریالهای سال گذشته تلویزیون به لحاظ پرمخاطب بودن و کیفیت نسبت به امسال بسیار بهتر بودند اما امسال علی رغم تلا ش همه دست اندرکاران آنان، نتوانستند همپای سریالهای پارسال باشند.

وی یکی از مشکلا ت عدیده کارهای مناسبتی را زمان کم آنها در تولید ذکر کرد و یادآور شد: ما معمولا عادت کردیم کارهای مناسبتی را دردقیقه ۹۰ آغاز کنیم که همین عامل ضربه زیادی به کیفیت کار می رساند چرا که تلا ش همه عوامل این است که کار را به پخش برسانند لذا مجبورند از خیر بسیاری از مواردی که قبلا برای آنها برنامه ریزی کرده بودند بگذرند به عنوان مثال هنوز سریالهای در مسیر زاینده رود و ملکوت در حال تصویربرداری به سر می برند و گاهی اوقات فاصله چند تا قسمت آماده با تولید دارند که به طور قطع بر روی کیفیت کار تاثیر منفی خواهد داشت.

ایران نژاد، تیم قوی جهت ساخت سریال، بودجه مناسب و زمان کا فی برای تولید را از عوامل موثر در کیفیت همه کارها به ویژه کارهای مناسبتی عنوان کرد و ا ز مدیران تلویزیون خواست به این فاکتورها توجه ویژه ای داشته باشند.

تهیه کننده فیلم سینمایی «قند تلخ» با اشاره به مضامین سریالهای امسال گفت: علی رغم اینکه در سالهای گذشته بسیاری از سریالهای پخش شده در ماه مبارک رمضان طنز بود اما امسال گویا سیاست مدیران تلویزیون قدری تغییر کرده و به این نتیجه رسیدند که امسال اشک بینندگان را در بیاورند! چرا که این سیاست تلویزیون است که هر سال تصمیم می گیرد چه نوع فیلمنامه هایی را با چه مضامینی بر روی آنتن بفرستد اما بنده معتقدم نبایددر انتخاب مضامین زیاده روی کرد و باید سریالهای تولید شده دارای مضامین هم جدی و هم طنز باشد تا بتواند همه سلا یق و ذائقه ها را پوشش دهد.

ایران نژاد اگر چه بهره گیری از بازیگران ستاره در سریال سازی را در جذب مخاطب تلویزیون موثر می داند اما معتقد است که می توان سریال خوبی تولید کرد ولو اینکه بازیگر ستاره نداشته باشد.

وی ادامه داد: تفاوت اصلی تلویزیون با سینما در مخاطب آن است که ما در سینما به ندرت مخاطب ده ها میلیونی داریم اما تلویزیون رسانه ای است که همواره دارای مخاطب ده ها میلیونی است. لذا می توان از بازیگران معروف و مشهور استفاده نکرد ولی با کارگردانی قوی و فیلمنامه منسجم مخاطب زیادی داشت بنابراین کارگردان تلویزیون نباید همچون سینما به فکر استفاده از بازیگران ستاره باشد بلکه باید به فکر تقویت فیلمنامه و ساختار خوب باشد چرا که قصه خوب نقش به سزایی در جذب بیننده خواهد داشت.

● باید دایره بسته سریال سازی شکسته شود

یک کارگردان سینما نیز معتقد است فرق عمده سریال های ماه رمضان با دیگر ایام وجود قصه ای با حال و هوای رمضان است در حالی که در سریال های امسال چنین حال و هواهایی دیده نمی شد و تنها به چند دیالوگ ابتدایی در این زمینه اکتفا شده بود.

حجت الله سیفی در گفت وگو با خبرنگار ما افزود: اگر قرار است سریالی برای ماه مبارک رمضان ساخته شود باید قصه آن نیز متناسب با این ماه باشد حتی می توان به گونه ای فیلمنامه نوشت که فضای قصه با فضای شبهای قدر که معمولا در همه سالها به دلیل متناسب نبودن سریالها با شب های قدر، پخش نمی شود، همخوانی داشته باشد بنابراین باید حال و هوای ماه رمضان همانطور که در جامعه وجود دارد در قصه سریالها نیز موجود باشد. به عبارتی باید رخداد سریالها، رخداد همان ایام جامعه باشد تا بتوان از آن سریال به عنوان سریال مناسبتی یاد کرد.

وی با بیان اینکه در سریالهای مناسبتی رعایت نیاز مخاطب دیده نمی شود ادامه داد: داده های تلویزیونی در زمان ماه رمضان همخوانی با مخاطبین ندارد و فقط وقت تلویزیون با این سریالها پر می شود در حالی که سریالهای ماه رمضان باید به بیننده «جهت» بدهد نه اینکه اتلا ف زمان باشد.

کارگردان فیلم سینمایی «محکومین بهشت» اظهار داشت: متاسفانه اکثر سریالهای ماه رمضان تنها جنبه سرگرمی دارد و برای این ماه هدفمند نیست و به نظر می رسد که مدیران تلویزیون سیاست مدون و خاصی را برای تولید این آثار در نظر ندارند و صرفا می خواهند سریالی را در این ایام تولید کنند شاید هم گوشه چشمی به سریالهای پخش شده از کانال فارسی وان که از ماهواره برای مخاطبین ایرانی پخش می شود دارند و تنها می خواهند در جهت مقابله با آنان فقط سریال سازی کنند.

سیفی به کارگیری بازیگران سینمایی در مجموعه های تلویزیون به ویژه سریالهای ماه رمضان را با توجه به بازی های یکنواخت آنها نادرست ذکر کرد و گفت: باید تلویزیون از «بازیگر محوری سینمای حرفه ای» قدری دوری کند و از بازیگرانی استفاده کند که آنها بتوانند با نقش های قصه ارتباط برقرار کنند نه اینکه نام و شهرت خودشان را به رخ بیننده بکشند.

وی با اشاره به مضامین سریال های ماه رمضان یادآور شد: هیچ لزومی ندارد که مضامین و محتوای سریالهای این ماه حتما معنایی باشد بلکه می تواند از محتوای انسانی و حتی از سوژه های تاریخی که تناسبی با رمضان دارد نیز در این ماه بهره گرفت لذا با توجه به اینکه چندین شبکه تلویزیونی در ماه رمضان مبادرت به پخش سریالهای مناسبتی می کنند بهتر این است که به سوژه های مختلف پرداخته شود حتی می توان به سوژه هایی پرداخت که تصویرگر ماه رمضان در سالهای گذشته باشد و تفاوت آن روزها را با جامعه مدرن و ماشینی امروز نشان داد.

به گفته سیفی اکثر سریالهای امسال به لحاظ ساختاری از نمره قابل قبولی برخوردارند، اما به لحاظ مضمونی هیچ ارتباطی با این ایام ندارند و می توان این سریالها را در ماههای دیگری هم بر روی آنتن برد.

وی اضافه کرد: در کدام یک از سریالهای امسال، فضای رمضان دیده می شود؟ آیا اینکه یکی از بازیگران بگوید من روزه هستم می تواند تصویرگر رمضان باشد؟ در حالی که حس و حال بیرونی ماه رمضان باید در درون سریالها هم دیده شود که اینگونه نبوده است.

کارگردان تله فیلم «این یک بلوف نیست» در خصوص مضامین طنز در این ایام گفت: با توجه به اینکه ماه رمضان ماه مهمانی و ماه نشاط است لذا پخش سریالهایی با مضامین طنز کمک به ایجاد فضاهای مفرح است اما باید توجه شود که فرهنگ رمضان نیز در این سریالها دیده شود و منطقی هم پشت سوژه های طنز باشد و صرفا برای خنده نباشد.

وی یکی از آفت های سریالهای مناسبتی را زمان کم آن عنوان کرد و اظهار داشت: متاسفانه مدیریت در کشور ما مدیریت امشب برای فرداست و علی رغم این که می دانند باید هر ساله برای ایام رمضان سریالی داشته باشند اما تلا ش نمی کنند این کار رااز ماه ها قبل تولید کنند بلکه در روزهای پایانی به یاد سریال سازی می افتند و به همین دلیل است که سریالهای مناسبتی ما در حالی که روی آنتن است نگارش فیلمنامه آن همچنان ادامه دارد و گویا مدیران ما به تجربه و خطا عادت کردند و هر ساله نیز این روند ادامه دارد.

کارگردان فیلم «یک زن یک سرباز» یکی دیگر از مشکلا ت سریالهای ماه رمضان راقطع این سریالها در شب های سوگواری قدر دانست و گفت: چون سریال های ماه رمضان متناسب با ایام رمضان ساخته نمی شوند به ناچار مجبور می شوند که در شبهای قدر با توجه به قصه سریال که هم ساز با ایام خاص نیست این سریالها را چند شبی قطع کنند در حالی که اگر سریالها به گونه ای نوشته شوند که ایام سوگواری قدر هم در سوژه ها وجود داشته باشند لذا لزومی برای قطع سریال ها وجود نخواهد داشت.

وی با اشاره به عوامل ثابت برای ساخت سریالهای مناسبتی افزود: اگرچه امسال آقای عسگرپور با ساخت جراحت به گردونه سریالهای مناسبتی پیوستند و توانستند دایره بسته ساخت سریالهای مناسبتی را بشکنند اما گویا مدیران تلویزیون عادت کرده اند به یک نفر سفارش چندین کار بدهند و به کارگردان یا تهیه کننده دیگر هیچ کاری را سفارش ندهند و به نظر می رسد که ساخت این برنامه ها فقط بین چند نفر دست به دست می شود و جایی برای دیگر هنرمندان وجود ندارد در حالی که اگر قدری این دایره بسته گشوده شود و پای دیگر هنرمندان به این عرصه باز شود به طور قطع نگاه های جدیدتری که منتهی به جذب مخاطب بیشتر خواهد شد را رقم خواهد زد. کارگردان فیلم سینمایی «جستجو در شهر» اضافه کرد: قبل از اینکه بحث سریالهای مناسبتی برای ایام رمضان باب شود من سریالی برای این ایام به نام «صبح میامی» نوشتم که قصه و ایام این سریال دقیقا متناسب با رمضان بود و حتی قصه آن به گونه ای نوشته شده بود که نیازی نبود این سریال همزمان با شبهای قدر و شهادت حضرت علی (ع) قطع شود چرا که در قصه نیز برای این ایام برنامه ریزی شده بود اما به دلیل همان دایره بسته ای که عرض کردم این سریال که حدود سال ۷۲ برای ساخت به تلویزیون ارائه شد هنوز ساخته نشده است.

سیفی گفت: اگر من بخواهم نمره ای به سریالهای امسال ماه رمضان بدهم نمره متوسطی را برای آنها در نظر می گیرم چرا که همه سریالها به جز در مسیر زاینده رود که قدری از امتیاز بالا تری برخوردار است بقیه به لحاظ ساختار در حد متوسطی قرار دارند.

● پخش بیش از دو سریال در رمضان مطلوب نیست

کارگردان اولین سریال مناسبتی ماه رمضان گفت: باید از فرصت بسیار گرانمایه ای که تلویزیون برای پخش سریالهای ماه رمضان در اختیار کارگردانان قرار داده است به لحاظ موضوعی سنجیده تر استفاده شود.

جواد اردکانی در گفت وگو با خبرنگار ما افزود: به عقیده من در هر ماه رمضان بیش از دو سریال از سوی بینندگان دیده نمی شود و بیشتر از آن سبب خنثی شدن بقیه سریالها خواهد شد.

وی که اولین سریال مناسبتی برای ماه رمضان را در سال ۸۱ به نام «مسافر» ساخته است در این مورد اظهار داشت: قبل از ساخت سریال مسافر تلویزیون در ایام رمضان مبادرت به پخش سریالهای عربی می کرد لذا مدیر شبکه دو در آن ایام از من خواست تا سریالی را برای شبهای ماه رمضان بسازم تا تلویزیون دیگر مجبور به پخش سریالهای عربی نشود بنابراین از همان زمان استارت سریالهای ایرانی ماه رمضان زده شد که تا امروز هم ادامه دارد.

کارگردان فیلم سینمایی «به کبودی یاس» ادامه داد: اگر چه برخی از سریالهای پخش شده امسال همخوانی با ماه رمضان ندارد اما بر این باورم که باید مدیریت واحدی بر همه شبکه های مختلف نظارت داشته باشند تا بتواند هم به لحاظ انتخاب موضوع، هم به لحاظ تنوع و زمان پخش سریال ها نظارت داشته باشد.

● سریال های «جراحت» و «در مسیر زاینده رود»

قابل تامل تر هستند

همچنین عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران نیز معتقد است از میان چهار مجموعه در حال پخش دو سریال به نام «جراحت» و «درمسیر زاینده رود» آثار قابل تامل تری هستند.

زاون قوکاسیان افزود: شتاب زدگی تبدیل به عنصر لا ینفک مجموعه های مناسبتی سیما شده است و این شتاب زدگی و تعجیل در رساندن کارها به آنتن پخش، در سریالهای امسال نیز به شدت دیده می شود.

وی اضافه کرد: سریال جراحت از ساختار حرفه ای تری به لحاظ کارگردانی برخوردار است و به نظر می رسد که فیلمنامه و کارگردانی در خدمت یکدیگرند.

این منتقد با اشاره به سریال در مسیر زاینده رود گفت: در حالی که متن این سریال بسیار جسورانه و بی پرده است اما به دلیل عدم انسجام در ساختار می توان گفت به رغم ارزشمند بودن اما با کارهای قبلی آقای حسن فتحی قابل مقایسه نیست.

قوکاسیان در مورد لهجه اصفهانی این سریال تصریح کرد: جنجال های رسانه ای ایجاد شده درباره لهجه این سریال چندان منصفانه نیست و این مساله به شدت بزرگنمایی شده است اما معتقدم اگر از بازیگران توانای اصفهانی استفاده می شد بخش عمده ای از این تنش ها نیز به وجود نمی آمد در حالی که خیلی هم ضرورتی نداشت همه بازیگران از لهجه استفاده کنند چرا که بسیاری ازاهالی اصفهان اصفهانی صحبت نمی کنند.

گزارش : روزنامه مردم سالاری (www.mardomsalari.com)     

مجموعه‌های‌ماه‌رمضان

ویدیو : نگاهی به سریال های ماه رمضان