قره باغ؛ عرصه یک درگیری دو سطحی : قره باغِ کوهستانی (قره باغ- ناگورنو) پس از ...
قره باغِ کوهستانی (قره باغ- ناگورنو) پس از چند سال آرامش نسبی طی چهار روز گذشته شاهد درگیری نظامی ارمنستان و جمهوری آذربایجان بوده است. در این درگیری ها که از واپسین روز هفته گذشته آغاز شد ۲ طرف با تانک، هلی کوپتر و توپخانه مواضع یکدیگر را هدف قرار دادند که در پی این آتشباری ها تاکنون بیش از ۳۰ تن کشته شده اند. خبرگزاری ایرنا: قره باغِ کوهستانی (قره باغ- ناگورنو) پس از چند سال آرامش نسبی طی چهار روز گذشته شاهد درگیری نظامی ارمنستان و جمهوری آذربایجان بوده است. در این درگیری ها که از واپسین روز هفته گذشته آغاز شد ۲ طرف با تانک، هلی کوپتر و توپخانه مواضع یکدیگر را هدف قرار دادند که در پی این آتشباری ها تاکنون بیش از ۳۰ تن کشته شده اند.
۲ سال پیش نیز در پی سرنگونی یک هلی کوپتر ارمنی با شلیک نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان، موجی از نگرانی ها در ارتباط با از سرگیری درگیری های نظامی میان ۲ همسایه قفقازی در منطقه قره باغ شکل گرفت اما با میانجی گری های منطقه ای و بین المللی این بحران در نطفه خاموش شد.
منطقه قره باغ کوهستانی بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است که زیر تسلط ارمنیان ساکن این منطقه قرار دارد. جمهوری خودخوانده قره باغ که پس از پایان جنگ جدایی طلبانه در سال ۱۹۹۴ میلادی تثبیت شد، به دست حکومت محلی این منطقه و با پشتیبانی نظامی و مالی جمهوری ارمنستان اداره می شود.
مناقشه بر سر قره باغ به سال های روی کار آمدن رژیم کمونیستی در روسیه و ایجاد جمهوری سوسیالیستی یا همان اتحاد جماهیر شوروی باز می گردد که مناطق واقع در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی به صورت کامل زیر نگین مسکو قرار گرفت. منطقه قره باغ نیز در این میان و در قالب قفقاز جنوبی در جمهوری سوسیالیستی شوروی هضم شد اما مناقشه بر سر این منطقه هیچ گاه خاموش نماند.
پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری های پانزده گانه آن، زخم این مناقشه بار دیگر سر باز کرد و به بحرانی جدی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان تبدیل شد.
ارمنستان و جمهوری آذربایجان به دنبال فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ بر سر منطقه قره باغ درگیر شدند. در این میان، قره باغ کوهستانی اعلام استقلال کرد اما این استقلال مورد پذیرش بین المللی قرار نگرفت و نتیجه آن درگیری شدید نظامی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان بود؛ درگیری هایی که نتیجه آن کشته شدن نزدیک به ۳۰ هزار نفر و آوارگی هزاران نفر دیگر بود.
این درگیری ها با مداخله های بین المللی و شکل گیری توافق آتش بسِ «بیشکک» در ماه می ۱۹۹۴ (خردادماه ۱۳۷۳) فرونشست؛ آتش بسی که با وجود نقض مکرر از سوی هر ۲ طرف تاکنون پابرجا باقی مانده است. لرزان بودن آتش بس و قرار گرفتن ارمنستان و جمهوری آذربایجان در متن رقابت های منطقه ای در قفقاز جنوبی به ویژه میان روسیه و ترکیه موجب شده است هر از گاهی به بهانه های گوناگون درگیری های مقطعی میان ۲ همسایه قفقازی شکل بگیرد و آتش بس نقض شود.
بخش مهمی از دلایلِ از سرگیری درگیری های اخیر میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر منطقه قره باغ نیز باید در قالب این رقابت های منطقه ای مورد تحلیل قرار گیرد. این مساله به ویژه با توجه به تنش های اخیر در روابط مسکو و آنکارا بر سر بحران سوریه به ویژه پس از سرنگونی جنگنده روسی به دست ترک ها بیشتر جلب توجه می کند.
در این پیوند باید گفت، روسیه از نخستین سال های فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری های پانزده گانه، تلاش کرده است این جمهوری ها را در قالب سیاست «خارج نزدیک» در مدار سیاسی، امنیتی و اقتصادی خود نگاه دارد. به همین دلیل بود که روسیه همراه با این ۱۵ جمهوری در قالب کشورهای مستقل همسود، «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» و سازمان «پیمان امنیت جمعی» را تشکیل داد.
آن چه در نخستین سال های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برای روسیه اهمیت بسیار داشت، نفوذ دوباره بر این جمهوری ها و جلوگیری از افتادن آن ها به دامان غرب بود. غرب نیز در قالب سیاست گسترش ناتو به شرق تمام تلاش خود را برای عضویت این جمهوری ها در سازمان ناتو به کار برد.
از جمله جمهوری هایی که از همان آغاز استقلالِ خود به سمت غرب گرایش پیدا کرد، جمهوری آذربایجان بود. تلاش های روسیه برای جلوگیری از پیوستن جمهوری آذربایجان به دامان غرب موفقیتی به دنبال نداشت. به همین دلیل، روسیه سیاست فشار بر باکو را در پیش گرفت.
یکی از مهم ترین ابزارهای مسکو برای فشار بر باکو، استفاده از مناقشه جمهوری آذربایجان با ارمنستان بر سر منطقه قره باغ کوهستانی بود. به همین دلیل بود که از نخستین روزهای شکل گیری بحران قره باغ، روسیه جانب ارمنستان را گرفت و در سال های پس از آتش بس نیز همواره با پشتیبانی های سیاسی و نظامی از ارمنستان در مسایل گوناگون بر جمهوری آذربایجان فشار وارد کرده است.
این در حالی است که ترکیه در سال های پس از فروپاشی شوروی نوعی سیاست پان ترکیستی را در مناطق ترک نشین قفقاز و آسیای میانه در پیش گرفت. همین مساله در کنار روابط نزدیک آنکارا و غرب موجب رقابت پیدا و پنهان ترکیه با روسیه در قفقاز جنوبی و نزدیکی بیش از پیش ترکیه و جمهوری آذربایجان شد. این امر در کنار اختلاف تاریخی ترکیه با ارمنستان بر سر مساله نسل کشی ارامنه در دوره امپراتوری عثمانی، موجب شکل گیری نوعی رقابت میان ترکیه و روسیه در مساله قره باغ شده است.
با چنین پیشینه ای، آن چه در شرایط کنونی نقش مسکو و آنکارا را در بحران قره باغ پر رنگ تر می سازد تیرگی روابط ترکیه و روسیه بر سر سوریه است. از زمان سرنگونی جنگنده روسی، مسکو سیاست افزایش فشارهای سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی بر آنکارا را در پیش گرفته است.
شماری از ناظران می گویند یکی از ابزارهایی که روسیه تلاش کرده است از آن به عنوان اهرم فشار بر ترکیه بهره جوید، استفاده از بحران قره باغ کوهستانی است. از این منظر، روسیه تلاش دارد بخشی از توان سیاسی ترکیه را در این منطقه درگیر کند و مانع از تحرک بیشتر آنکارا در مساله سوریه شود، به ویژه که ترکیه بیش از هر زمان دیگری در مساله سوریه در تنگنا قرار گرفته است.
این در حالی است که روسیه می تواند این هشدار را نیز به جمهوری آذربایجان بدهد که دوری از مسکو و نزدیکی به غرب هزینه های سیاسی- امنیتی بسیاری برای جمهوری آذربایجان به دنبال دارد. در برابر، با نزدیکی به روسیه نه تنها از بار این هزینه ها کاسته می شود، بلکه مزایای بسیاری نیز نصیب باکو خواهد شد. از سوی دیگر به نظر نمی رسد ترکیه نیز قصد پا پس کشیدن از رقابت با مسکو در سوریه یا قفقاز را داشته باشد و دست کم در سیاست های اعلانی آنکارا در حمایت از رهبران باکو یا معارضان دولت دمشق نشانی از عقب گرد دیده نمی شود؛ مساله ای که می تواند به عنوان متغیری مهم در ادامه تنش های دوسطحی قره باغ –بین ۲ کشور درگیر و نیز مسکو و آنکارا- تاثیرگذار باشد.
ویدیو : قره باغ؛ عرصه یک درگیری دو سطحی