مقامات ناصرخسرو قبادیانی : حجت خراسان، ناصر خسروی قبادیانی را در افواه عمومی ...

حجت خراسان، ناصر خسروی قبادیانی را در افواه عمومی شاعر می دانند اما ناصرخسرو را فقط یک شاعر در ردیف شاعران نامدار، نمی توان محسوب کرد. روزنامه اعتماد، ضمیمه کرگدن - سید احمد محیط طباطبایی: حجت خراسان، ناصر خسروی قبادیانی را در افواه عمومی شاعر می دانند اما ناصرخسرو را فقط یک شاعر در ردیف شاعران نامدار، نمی توان محسوب کرد. او که در قبادیان به دنیا آمد و در خانواده ای محتشم و ثروتمند مدارج علمی را طی کرد و به تدریج در مسند امور اداری و دیوانی قرار گرفت و عمر خود را تا چهل و سه سالگی به این شیوه گذراند، دارای سه جنبه مهم شخصیتی است؛ ناصر خسروی شاعر، ناصر خسروی مبلغ و ناصر خسروی جهانگرد و سیاح اما همه این جنبه های شخصیتی بر پایه مشترکی سوار است. او از سرآمدان علوم عقلی و نقلی عصر خود است.

در نجوم و ریاضیات و طب و کلام و فلسفه بسیار مسلط است و بالاتر از همه یکی از سه شخصیتی است که در عصر خود حافظ قرآن بوده است. مجموعه این ها او را به شخصیت ویژه ای تبدیل می کند که از ورای اشعار و نوشته هایش می توانیم به مفاهیم علمی و قرآنی و کلامی دست پیدا کنیم و این یک صفت ویژه در شخصیت ناصرخسرو است که کمتر شاعری را شبیه به او می توان یافت.



شعر ناصرخسرو را گاهی دشوار و سخت می دانند چرا که چنین مفاهیم علمی و عقلی را باید در اشعار او جستجو کرد، گویی که برای فهم او باید کتاب های علم کلام و فلسفه و تفسیر را از نظر گذراند. او کتاب های مختلفی به زبان فارسی و عربی دارد، آثاری به نظم و نصر. خلاصه آنکه او مانند بسیاری از حکمای عصرش همچون ابن سینا به مذهب اسماعیلیه می گراید و در این مذهب، به مدارج بالا دست می یابد و لقب حجت خراسان را دریافت می کند.

این ناصرخسرو حجت خراسان مفسر قرآن نحوی و کلامی، در چهل و سه سالگی تصمیم به سفری بزرگ و طولانی از مرو می گیرد. سفر او هفت سال طول می کشد و چهار بار در طول این سفر به حج مشرف می شود و به مصر و به دربار خلیفه فاطمی مصر، المستنصر بالله وارد می شود. او ارادتی خاص به این خلیفه فاطمی پیدا می کند. سپس از مصر به دیار ایران بازمی گردد.

ناصرخسرو شخصیتی است در دورانی کلیدی و خاص که می توان گفت در آن زمان تمدن و خلافت شرقی دارد از مرحله ای به مرحله ای دیگر وارد می شود. آغاز دوره ناصرخسرو همزمان است با رواج تفکر معزله که گرایش به عقل و شیوه خاصی از تف6سیر دینی دارد. این تفکر میان خلفای فاطمی و آل بویه و سامانیان رواج پیدا می کند اما با ورود ترکان سلجوقی دوران این حکومت های عقلگرا به سر آمده و تفکر اشاعره در قدرت، جایگزین تفکر معتزله می شود.



دوران جنگ بین این دو بینش، دوران زندگی ناصرخسرو است، او در واقع پدیده پایانی عصر طلایی تمدن اسلامی است؛ عصری که شخصیت هایی چون فارابی و ابن سینا و زکریای رازی و ابوریحان بیرونی مشخصه های آن هستند؛ مردانی که هر کدام تاثیری غیرقابل انکار در تمدن ایران و اسلام و جهان از خود به جا گذاشته اند. در واقع باید گفت ناصرخسرو نقطه پایان این عصر است.

اما ناصرخسرو همچنان که گفتیم در کنار همه ویژگی های علمی اش یک جهانگرد بوده است و وقتی شخصی با چنین جهان بینی و چنین پشتوانه علمی به سفر برود، قطعا سفرنامه او از حد یک خاطره نویسی و روزنگاری ساده فراتر است و به سفرنامه ای تبدیل می شود که مهمترین مدرک و ملجاء جغرافیایی و تاریخی عصر خود نام می گیرد.

از این حیث کتاب سفرنامه ناصرخسرو از مراجع مسلم و انکارناپذیر تاریخ معماری، فلسفه، کلام، اجتماع و سیاست عصر اوست. از سویی سفرنامه ناصرخسرو دارای مرجع است چون او مستندنگاری می کند. اگرچه همه ناصرخسرو را مبلغ اسماعیلیه می دانند اما وی در نوشتن سفرنامه از تفسیر و تاویل بر اساس دیدگاه ها و خاستگاه فکری اش پرهیز می کند. سفرنامه ناصرخسرو همچون «سفرنامه مارکوپولو» فقط قصه نیست. همچون «سفرنامه ابن پوزدان» تنها یک وقایع نگاری مستند و یک جغرافیای تاریخی به شمار نمی رود بلکه سفرنامه او کتاب جامع عصر اوست که همانندی ندارد.



سال 2016میلادی برابر با 1395 شمسی هزاره آغاز سفر ناصرخسرو از مرو است و ما به خاطر این هزاره یاد می کنیم از یکی از شخصیت های مهم تاریخ تمدن ایران اسلامی که در جریان فکری و عقلی تمدن ایران و جهان تاثیرگذار بوده است. در طی این هفت سال، ناصرخسرو از شهرهای مختلفی عبور می کند؛ از ایران و افغانستان و مصر و ازبکستان و عراق و ترکیه و سوریه و لبنان و عربستان و اردن. خیلی از این کشورها امروزه در آتش جنگ و منازعات داخلی و خارجی می سوزند. یاد ناصرخسرو و بزرگداشت چنین شخصیتی می تواند امکانی برای نزدیکی، هم زیستی و گرایشی به سمت وفاق و همدلی همه افراد ساکن این مسیر باشد.

در حقیقت می توان اندیشه او را سرلوحه دستیابی به این وفاق و همدلی قرار داد. اندیشه شاعری که می گفت: «عیسی به رهی دید یکی کشته فتاده/ حیران شد و بگرفت به دندان سر انگشت/ گفتا که «کرا کشتی تا کشته شدی زار؟/ تا باز که او را بکشد آنکه تو را کشت؟/ انگشت مکن رنجه به در کوفتن کس/ تا کس نکند رنجه به در کوفتنت مشت»... ناصرخسرو می تواند ما را به سمت جهانی ببرد که مملو از صلح باشد.