|
و كان من دعائه علیه السلام اذا حزنه امر او اهمته الخطایا دعاى بیست و یكم از دعاى حضرت سیدالساجدین كه مى خوانده اند در هنگامى كه رسیدى به ایشان امرى از امور مكروهه یا به غم آوردى ایشان را خطایایى كه واقع شده بودى.
«اللهم یا كافى الفرد الضعیف، و یا واقى الامر المخوف». من وقیته، اذا صنته عن الاذى. و اضافه الواقى الى الامر من قبیل اضافه الشى ء الى مفعوله. یعنى: بار خدایا، تویى آنكه كفایت كننده اى. حال شخص تنهاى بى قوت را، و تویى آنكه نگاه دارنده اى امر ترسناك را. «افردتنى الخطایا فلا صاحب معى. و ضعفت عن غضبك فلا موید لى». الخطایا: جمع الخطیئه، و هى الذنب. (یعنى:) تنها ساخته است مرا گناهان من، پس مصاحبى و یارى نیست با من. و ضعیف و بى قوت شده ام از غضب و خشم تو، پس قوت دهنده اى نیست مرا. «و اشرفت على خوف لقائك فلا مسكن لروعتى». اى: اشرفت من شومات الذنوب على ان اخاف لقاءك- اى: لقاء ثوابك- مع
ان لقاءك اعظم لذه مبتغاه ابتغیها و ابهج سعاده متوخاه اتوخاها. و الروع- بفتح الراء-: الخوف و الفزع. یعنى: مشرف شده ام- از شئامت گناهانى كه كرده ام- بر اینكه ترسناك شده ام از ملاقات ثواب تو،- با آنكه اعظم لذات مطلوبه است شرف لقاى تو- پس آرام دهنده اى نیست مر ترس مرا.
«و من یومننى منك و انت اخفتنى؟!». و كیست كه ایمن سازد مرا از عقاب تو و حال آنكه تو ترسانیده اى مرا؟! «و من یساعدنى و انت افردتنى؟!». و كیست كه همراهى كند با من و حال آنكه تو تنها كرده اى مرا؟! «و من یقوینى و انت اضعفتنى؟!». و كیست كه قوت دهد مرا و حال آنكه تو ضعیف ساخته اى مرا؟!
«لا یجیر- یا الهى- الا رب على مربوب». اى: لا ینقذ من هرب الیه غیره و لا یمضى الا خفاره رب و امانه على مربوب. فاذا اجار رب احدا و خفره، فلا یكون لمربوب من مربوبیه ان ینقض علیه خفارته و امانه. یعنى: رها نمى گرداند و زینهار نمى دهد كسى كسى را- اى پروردگار من- مگر پروردگار پرورده ى نعمت خود را- كه زینهار دادن او ممضى است و كسى نقض آن نمى تواند كرد. «و لا یومن الا غالب على مغلوب». من اعانه على كذا، اى: سلطه علیه. و فى حدیث الدعاء: «رب اعنى و لا تعن على ». و ملخص المعنى ان الطلب سبب التسلط على المطلوب لان الدعاء من اسباب حصول المطلوب و نیله.
(یعنى:) و مسلط نمى تواند شد مگر طالب بر مطلوب خود. چه، طلب كردن سبب حصول مطلوب است.
«و بیدك- یا الهى- جمیع ذلك السبب». و در تحت قدرت توست- اى خداوند من- همه ى این سببها- از ربوبیت و غالبیت و غیر آن. «و الیك المفر و المهرب. فصل على محمد و آله، و اجر هربى و انجح مطلبى». و به سوى توست گریزگاه من. پس درود گوى بر محمد و آل او، و پناه و زینهار ده گریختن مرا. و روا گردان مطلب و حاجت مرا.
«اللهم انك ان صرفت عنى وجهك الكریم، او منعتنى فضلك الجسیم، او حظرت على رزقك، او قطعت عنى سیبك لم اجد السبیل الى شى ء من املى غیرك، و لم اقدر على ما عندك بمعونه سواك». و فى نسخه الشهید: «ان صرفت»- اى: من حیث ان صرفت- «انت عنى وجهك الكریم». «حظرت»- بالحاء المهمله و الظاء المعجمه- اى: منعت. فى النهایه الاثیریه: «لا یحظر علیكم النبات»، اى: لا تمنعون من الزراعه حیث شئتم. و منه فى التنزیل: (ما كان عطاء ربك محظورا)، اى: ممنوعا. و السیب- بالسین المهمله و الیاء المثناه من تحت و الباء الموحده- بمعنى العطاء. و فى الحدیث: «فى السیوب الخمس». و فى بعض النسخ: السبب- بالباءین الموحدتین. و فى نسخه ابن ادریس: «نیلك»- بالنون و الیاء المثناه من
تحت- بمعنى عطائك. یعنى: «بار خدایا، اگر بگردانى از من روى كریم خود را و متوجه حال من نشوى، یا بازدارى از من فضل جسیم خود را» یعنى عظیم. ماخوذ است از قول عرب: قد جسم الشى ء، اى: عظم «یا منع كنى مرا از رزق خود، یا قطع كنى از من عطاى خود» پس این فقرات چهارگانه به منزله ى مترادفاتند و ایراد اینها از باب تاكید و اختلاف لفظ است «نبوده ام من كه بیابم راهى به چیزى از امید خود به غیر تو، و قادر نبوده ام به آنچه نزد توست به مددكارى غیر تو». «فانى عبدك و فى قبضتك. ناصیتى بیدك. الناصیه: قصاص الشعر، و هو منتهى منبته من مقدم الراس او حوالیه. قال المطرزى فى المغرب: قال الازهرى: الناصیه عند العرب منبت الشعر فى مقدم الراس لا الشعر. و انما تسمیه العامه ناصیه باسم منبته. و كانه علیه السلام قد كنى عما هو ملاك الذات بالناصیه، و عن شده المقهوریه فى سطوات قدره الله تعالى و قوته بكون الناصیه بیده. و بالجمله الاخذ بالنواصى كنایه عن سلطان قدرته و قوته على هویات الاشیاء و ماهیاتها. یعنى: پس به درستى كه من بنده ى توام و در قبضه ى قدرت توست ذات من. و به دست توست پیشانى من. و آن كنایه است از كمال سلطنت و قاهریت حق سبحانه و تعالى بر بندگان خود.
لا امر لى مع امرك. نیست مرا هیچ فرمانى با فرمان تو. «ماض فى حكمك. عدل فى قضاوك». روان است و جارى است در من حكم تو. محض عدل و داد است در حق من حكم و قضاى تو.
«و لا قوه لى على الخروج من سلطانك. و لا استطیع مجاوزه قدرتك». هیچ قوت و قدرت نیست مرا بر بیرون رفتن از سلطنت و پادشاهى تو. و هیچ استطاعت و توانایى نیست مرا از درگذشتن از قدرت تو. «و لا استمیل هواك، و لا ابلغ رضاك، و لا انال ما عندك، الا بطاعتك و فضل رحمتك». الهوى: الحب. یقال: هوى- بالكسر- یهوى هوى، اى: احب. و «رضاك»، اى: ما ترضى به و تحبه، و هو مقصور. و الاستثناء من جمیع الجمل المذكوره. یعنى: به سوى خود میل ندهم دوستى تو را، و نرسم به رضاى تو، و نیابم آنچه نزدیك توست، مگر به طاعت و فرمانبردارى تو و به فضل و رحمت تو.
«الهى اصبحت و امسیت عبدا داخرا لك». الدخور- بالدال المهمله و الخاء المعجمه-: الصغار و الذل. قال ابن الاثیر: الداخر: الذلیل المهان. یعنى: اى خداوند من، به درستى كه داخل شدم در وقت صبح و در وقت شب در حالتى كه بنده ى ذلیل خوارم مر تو را. «لا املك لنفسى نفعا و لا ضرا الا بك. اشهد بذلك على نفسى». مالك نیستم از براى نفس خود سودى و نه زیانى را مگر به سبب تو. گواهى مى دهم به این معنى بر نفس خویش. «و اعترف بضعف قوتى و قله حیلتى». و معترفم به ضعف و بى قوتى خود و بیچارگى كه دیگر مرا چاره نمانده. «فانجزلى ما وعدتنى. و تمم لى ما آتیتنى».
پس به جاى آر از براى من آنچه وعده داده اى از اجابت دعا. و تمام كن از براى من آنچه داده اى مرا از معرفت و كمال و غیر آن. «فانى عبدك المسكین المستكین الضعیف الضریر الحقیر المهین الفقیر الخائف المستجیر». المسكین- مفعیل من السكون- اى: الذى اسكنه الفقر، اى: قلل حركته. و المستكین: الخاضع. و قوله تعالى: (و ما ضعفوا و ما استكانوا)، اى: ما خضعوا. افتعال من السكون. یقال: استكن و سكن، اذا خضع. و قیل: استفعال من السكینه: و هى الحاله السیئه. و الضعیف: ضد القوى. و الضریر: المحتاج. جمعه: الضرائر، اى: المحاویج. و الحقیر: الذلیل الصغیر. و المهین: الحقیر. فهو تاكید له. و الفقیر: المحتاج. «الخائف»، اى: انى خائف من عذابك. المستجیر، اى: طالب الاجاره و الامان. یقال: استجاره من فلان فاجاره. یعنى: پس به درستى كه من بنده ى توام، ذلیل و خوارم، خاضعم و خاشع، محتاج به رحمت تو و حقیر و خوار- پس این الفاظ به حسب معنى نزدیك یكدیگرند و اختلاف لفظ از باب تاكید است- و ترسنده از عذاب تو، زینهار جوینده ام از عذاب تو به رحمت تو.
«اللهم صل على محمد و آله. و لا تجعلنى ناسیا لذكرك فیما اولیتنى». اى: اعطیتنى. من: اولاه، اذا اعطاه. یعنى: بار خدایا، رحمت كن بر محمد و آل او. و مگردان مرا فراموش كننده ى مر ذكر تو در آنچه داده اى مرا از نعمتها.
«و لا غافلا عن شكر احسانك فیما ابلیتنى». غافلا، اى: ناسیا. ابلیتنى، اى: انعمتنى. (یعنى:) و نه غافل و فراموش كننده از شكر احسان تو در آنچه انعام كرده اى از نعمتهاى پى در پى. «و لا آیسا من اجابتك لى و ان ابطات عنى». الایس بمعنى ذو الیاس او المایوس. و ایراده على صیغه الفاعل من باب الازدواج و المشاكله. یعنى: ناامید مگردان مرا از اجابت كردن تو دعاى مرا، و اگر چه دیر شده باشد اجابت از من. «فى سراء كنت او ضراء، او شده او رخاء، او عافیه، او بلاء، او بوس او نعماء، او جده او لاواء، او فقر او غنى». السراء و الضراء لا مذكر لهما. فتاره یجعل السراء نقیض الضراء فهى بمعنى السعه و الرخاء. و تاره تجعل الصیغتان متشاركتین فى معنى الشده و یفرقان باخذ السراء ما یتعلق بالمال كالفقر و الضیق و الضراء ما یتعلق بالبدن كالعمى و الزمانه و غیرهما من العاهات البدنیه. و الرخاء: ضد الشده و هى السعه. و العافیه هو ان یعافى من الاسقام و البلاء. یقال: عافاه الله معافاه و عافیه. اسم وضع موضع المصدر الحقیقى. كقولك: سمعت راغیه البعیر، اى: رغاه، و ثاغیه الشاه اى: ثغاءها. قاله الهروى فى كتابه. و البلاء: المحنه.
و البوس- بالضم-: شده الفقر. و النعماء: ضد البوس. و الجده- بكسر الجیم و التخفیف-: السعه و المقدره. و اللاواء- بالمد- الشده و الجوع. قال ابن الاثیر: اللاواء: شده الضیق. فى الحدیث: «من كان له ثلاث بنات فصبر على لاوائهن، كن له حجابا من النار». قاله فى الصحاح فى باب اللام و الالف. فصبر على لاواء. یعنى: خواه در حال خرمى باشم یا در حال اندوه، و خواه در سختى باشم و خواه در فراخى و آسانى، یا در حال عافیت باشم از بیماریها یا در حال بیمارى، یا در شدت احتیاج باشم یا در نعمت، یا در سعت و فراخى باشم یا در تنگى، یا در حال احتیاج باشم یا در توانگرى.
«اللهم صل على محمد و آله. و اجعل ثنائى علیك، و مدحى ایاك، و حمدى لك فى كل حالاتى، حتى لا افرح بما آتیتنى من الدنیا، و لا احزن على ما منعتنى منها». یعنى: بار خدایا، رحمت كن بر محمد و آل او. و مقصود گردان ثناى مرا بر خود، و مدح من تو را بوده باشد نه غیر تو را، و سپاس من تو را بوده باشد در جمیع حالات، تا خرم نشوم به آنچه داده اى مرا از دنیا و اندوهگین نشوم به آنچه بازداشته اى مرا از آن. چرا كه فرح و حزن سبب آن مى شود كه من از حمد تو وامانم. «و اشعر قلبى تقواك». یعنى: اجعل التقوى شعار قلبى. و الشعار: ما یلى الجسد من الثیاب.
یعنى: ترس و پرهیزكارى را شعار دل من ساز كه در هیچ حال از او خالى نبوده باشم. «و استعمل بدنى فیما تقبله منى». و به كاردار جسد و بدن مرا در آن چیزى كه بپذیرى از من. «و اشغل بطاعتك نفسى عن كل ما یرد على حتى لا احب شیئا من سخطك، و لا اسخط شیئا من رضاك». و مشغول گردان نفس مرا به طاعت و فرمانبردارى خود از جمیع آنچه وارد مى شود بر من، تا آنكه دوست ندارم اندك چیزى از خشم تو و دشمن ندارم اندك چیزى از خشنودى و رضاى تو.
«اللهم صل على محمد و آله. و فرغ قلبى لمحبتك. و اشغله بذكرك. و انعشه بخوفك و بالوجل منك». «فرغ قلبى»، اى: اجعل قلبى فارغا، اى: خالیا من كل شى ء لدخول محبتك. و انعشه، اى: ارفعه: یقال: نعش الله فلانا، اى: رفعه. و انما سمى نعش الجنازه نعشا لارتفاعه. یعنى: بار خدایا، رحمت كن بر محمد و آل او. و خالى گردان دل مرا از همه ى چیزها از جهت دوستى خود. و مشغول گردان او را به یاد كردن تو. و بلند ساز او را به ترس خود و به ترسكارى از تو. «و قوه بالرغبه فیما عندك. و امله الى طاعتك». و قوى گردان و قوت ده او را به رغبت كردن در آن چیزى كه نزد توست- از مثوبات اخرویه. یعنى چنان كن كه رغبت كند به عبادت و طاعت تو تا سبب مثوبت اخروى او شود- و میل ده او را به طاعت و فرمانبردارى تو.
«و اجر به فى احب السبل الیك». و جارى گردان او را در دوست ترین راهها به سوى خود. «و دلله بالرغبه فیما عندك ایام حیاتى كلها». و راهنمایى كن او را به رغبت كردن در آنچه نزد توست در تمام زندگانى من.
«و اجعل تقواك من الدنیا زادى». اى: فى سفرى الى النشاه الاخره. كما فى قوله سبحانه: (و تزودوا فان خیر الزاد التقوى). (یعنى:) و بگردان پرهیزكارى و ترس. تو را از دنیا توشه ى من، به جهت سفر آخرت من. «و الى رحمتك رحلتى». الرحله: الارتحال. (یعنى:) و سفر كردن من به سوى رحمت توست. «و فى مرضاتك مدخلى». و محل داخل شدن من- یا: دخول من- در خشنودى تو است. «و اجعل فى جنتك مثواى». اى: مقامى. یقال: ثوى بالمكان و اثوى، اى: اقام. (یعنى:) و بگردان در بهشت عنبر سرشت خود جاى من و محل اقامت من.
«وهب لى قوه احتمل بها جمیع مرضاتك». و ببخش مرا توانایى كه بردارم به سبب آن جمیع طاعات تو را. یعنى متحمل جمیع طاعات توانم شد كه سبب خشنودى توست. «و اجعل فرارى الیك». و بگردان گریزگاه مرا به سوى خود. «و رغبتى فیما عندك». و رغبت مرا در آنچه نزد توست از اجر و ثواب اخروى. «و البس قلبى الوحشه من شرار خلقك». و در پوشان دل مرا رمیدن از خلقان بد تو. و این استعاره اى است بلیغه. «وهب لى الانس بك و باولیائك و اهل طاعتك». و ببخش مرا آرامش به خود و به دوستان خود و اهل طاعت خود.
«و لا تجعل لفاجر و لا كافر على منه، و لا له عندى یدا، و لا بى الیهم حاجه». الفجور: المیل عن القصد. و یقال للكاذب فاجر. و الكفر: تغطیه الانسان نعماء الله تعالى علیه بالجحود. و قیل: سمى الكافر كافرا، لانه یستر بكفره الایمان. و المنه: النعمه. و منه قوله: یا منان، اى: یا منعم. و قیل: المنه تعداد المعطى على المعطى ما اعطاه. و الید یجى ء بمعنى النعمه و القدره و القوه و الملك و السلطان. و الانسب هاهنا المعنى الاول. یعنى: و مگردان مر فاجرى را- یعنى كسى كه تكذیب حق كند- و نه كافر (ى) را بر من نعمتى، و نه مر او را نزد من قدرتى و قوتى، و نه مرا به سوى ایشان حاجتى.
«بل اجعل سكون قلبى، و انس نفسى و استغنائى و كفایتى بك و بخیار خلقك». بلكه بگردان آرامش دل من و انس نفس من و بى نیازى و كفایت حال مرا منوط به ذات مقدس خود و به بهترین خلق خود.
«اللهم صل على محمد و آله. و اجعلنى لهم قرینا. و اجعلنى لهم نصیرا». القرین: المصاحب. یعنى: بار خدایا، رحمت كن بر محمد و آل او. و بگردان مرا مصاحب بهترین خلقان خود. و بگردان مرا مددكار ایشان. «و امنن على بشوق الیك، و بالعمل لك بما تحب و ترضى». یعنى: و منت نه بر من به شوق و آرزومندى به جناب تو، و به كردارى كه موجب رضاى تو باشد به آنچه دوست دارى و خشنود گردى. «انك على كل شى ء قدیر. و ذلك علیك یسیر». به درستى كه تو بر همه چیز توانایى- بر آن وجهى كه خواهى. و این بر تو آسان است.
|
