مدت زمان منطقی توافق جامع ایران و 1+5 : پیتر جنكینز كه نماینده انگلستان در ...


پیتر جنكینز كه نماینده انگلستان در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: پنج تا هشت سال بازه زمانی از امروز كافی است تا آژانس در موقعیتی برای اطمینان دهی در خصوص نبود برنامه مخفی هسته‌یی در ایران كفایت می‌كند. روزنامه اعتماد: هتل پله كوبورگ شهر وین باز هم میزبان هیات مذاكره‌كننده ایرانی در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه 22 و 23 مهرماه خواهد بود. آخرین باری كه تیم مذاكره‌كننده ایرانی این قلعه را ترك كرد هجدهم جولای بود و زمانی كه محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه كشورمان در راس تیم مذاكره‌كننده هسته‌یی ایران توافقنامه تمدید برنامه اقدام مشترك را دوشادوش كاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا امضا كرد.

 امروز دوباره تیم هسته‌یی ایران به ریاست ظریف و با همراهی مجید تخت روانچی و سید عباس عراقچی به وین بازمی‌گردند تا شاید بتوانند توافقنامه جامع را یك قدم به امضای نهایی نزدیك‌تر كنند. این‌بار مذاكرات دو و سه جانبه‌یی میان هیات مذاكره‌كننده ایران و امریكا و كاترین اشتون در این هتل صورت خواهد گرفت.

سید عباس عراقچی و مجید تخت روانچی معاونان وزیرخارجه ایران صبح امروز با ویلیام برنز قائم مقام وزیر خارجه و وندی شرمن معاون وزیر خارجه امریكا در هتل پله كوبورگ دیدار و گفت‌وگو خواهند كرد. پیش‌بینی می‌شود كه این دور از مذاكرات تا روز جمعه هم ادامه پیدا كند. ایران و 1+5 تا 24 نوامبر 2014 برای امضای متن توافقنامه جامع فرصت دارند. توافقنامه‌یی كه می‌تواند به یك دهه تنش و جدال بر سر پرونده هسته‌یی ایران پایان داده و روند عادی‌سازی پرونده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را آغاز كند.

در شرایطی كه ایران و 1+5 ماراتن رسیدن به توافق برای امضای برنامه اقدام مشترك را در نخستین گام به سرعت طی كرده و در ماه نوامبر در ژنو این توافقنامه را امضا كردند به نظر می‌رسد كه تلاش‌ها برای امضای توافقنامه جامع در ده ماه گذشته چندان ره به جایی نبرده است و گره اصلی ظرفیت غنی‌سازی ایران كه از ابتدا از آن به عنوان اصلی‌ترین چالش نام برده می‌شد همچنان در مسیر مذاكرات سنگ‌اندازی می‌كند. زمزمه‌های خبری حاكی از این است كه ایران و 1+5 بر سر مسائلی چون رآكتور آب سنگین اراك و تاسیسات فردو به توافق‌های اولیه خوبی دست یافته‌اند و امروز مساله غنی‌سازی در ایران و نحوه لغو تحریم‌ها اصلی‌ترین چالش به حساب می‌آید.

پیتر جنكینز كه نماینده انگلستان در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در فاصله سال‌های 2001 تا 2006 بوده است در گفت‌وگوی خود از چالش‌های فنی بر سر راه رسیدن به توافق جامع سخن می‌گوید. وی كه سابقه 33 سال فعالیت‌های دیپلماتیك در وین، برازیلیا، پاریس، واشنگتن و ژنو را در پرونده كاری خود دارد تاكید می‌كند كه به نظر وی فرصت حضور باراك اوباما در كاخ سفید بهترین فرصت برای امضای توافقنامه جامع میان ایران و 1+5 است. متن گفت و گوی اعتماد با این دیپلمات انگلیسی به شرح زیر است:

شما در فاصله سال‌های 2001 تا 2006 كه مذاكرات هسته‌یی ایران با غرب تا مرز امضای توافقنامه هم پیش رفت، نماینده انگلستان در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودید. تیم هسته‌یی ایران در آن زمان، امروز سكان وزارت خارجه را بر عهده داشته و ادعا می‌كند كه كارشكنی‌های امریكا و تبعیت اروپا از واشنگتن بود كه منجر به عدم توافق در آن بازه زمانی شد. چه مسائلی در آن زمان مانع از توافق شد و آیا ما با نزدیك شدن به ضرب الاجل 24 نوامبر شاهد ظهور دوباره همان موانع هستیم؟

در سال 2005 مذاكرات به دلیل اصرار ایران بر فعال ماندن سانتریفیوژهایی برای انجام امور تحقیقاتی به شكست انجامید. مذاكره‌كنندگان اروپایی مخالف برخورداری ایران از ظرفیت لازم برای غنی‌سازی اورانیوم بودند. با توجه به مذاكراتی كه اخیرا در نیویورك انجام شد، به نظر می‌رسد كه ریسكی وجود دارد كه این دور از مذكرات هم به دلیل اصرارهای ایران برای فعال ماندن حداقل 9 تا 10 هزار سانتریفیوژ نسل یك به شكست منتهی شود. امریكا و اتحادیه اروپا به دنبال محدود كردن تعداد سانتریفیوژهای فعال ایران تا چند هزار مورد هستند. بنابراین به نظر می‌رسد كه احتمال تكرار تاریخ در این دور از مذاكرات هم وجود داشته باشد.

قابلیت نهفته ساخت سلاح بر اساس NPT غیرقانونی نیست. با این‌همه از 2003 تا به امروز این مساله تبدیل به چالشی در مذاكرات هسته‌یی شده است. آیا اصرار غرب بر این مساله در مذاكرات وجاهت قانونی دارد؟ چگونه می‌توان این چالش را از مسیر مذاكرات حذف كرد؟

تولید سلاح هسته‌یی بر اساس معاهده منع تكثیر تسلیحات هسته‌یی برای اعضایی كه این معاهده را امضا كرده‌اند، ممنوع است. به دست آوردن تكنولوژی هسته‌یی كه بتواند منجر به تولید سلاح هسته‌یی شود بر اساس معاهده منع تكثیر ممنوع نیست. این در شرایطی است كه هدف كشور مدنظر استفاده از تكنولوژی هسته‌یی برای مصارف صلح‌آمیز تحت نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد.

مشكل اصلی در مذاكرات میان ایران و 1+5 این است كه امریكا و اتحادیه اروپا اطمینان كافی به نیت‌های ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌یی ندارند. شاید اصلی‌ترین دلیل این بی‌اعتمادی هم این باشد كه ایران پیش از این در گذشته برخی از فعالیت‌های هسته‌یی خود را پنهان كرده یا مخفیانه ادامه داده است. در حال حاضر اعتماد‌سازی اصلی‌ترین چالش در مذاكرات هسته‌یی است.

ایران موافقت خود را با انواع بازرسی‌های در چارچوب قانون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حتی فراتر از پادمان و امضای پروتكل الحاقی در پایان راه اعلام كرده است. در چنین شرایطی آیا این بازرسی‌ها قابلیت رفع نگرانی‌های غرب در خصوص برنامه هسته‌یی ایران را ندارد؟


دسترسی‌هایی كه ایران در 9 ماه گذشته به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داده است و همچنین همكاری‌هایی كه از 11 نوامبر 2013 برای حل مشكلات پرونده هسته‌یی خود انجام داده است از پتانسیل كافی برای جلب اعتماد بین‌المللی در خصوص صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌یی ایران برخوردار است. اما این روند اعتمادسازی زمان می‌برد و منظور از زمان هم چندسال و نه چندماه است. البته كه این مساله هم به تنهایی برای حل مشكلات موجود كفایت نمی‌كند.

باید این نكته را مشخص كنم كه امریكا و اتحادیه اروپا گمان می‌كنند كه ایران ممكن است زمانی در آینده به این جمع‌بندی برسد كه باید از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خارج شود و برای تولید سلاح هسته‌یی روند غنی‌سازی اورانیوم در سطح بالا را آغاز كند. این ترس را نمی‌توان در یك شب با مجوز صادر كردن برای بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از میان برداشت. از میان برداشتن این شك و تردید به چندسال بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وابسته است.

 در غرب در نخستین سال‌های انقلاب اسلامی ایران باورهایی شكل گرفته است كه صحیح یا غلط از میان بردن آنها به چندسال بازه زمانی نیاز دارد. این تغییر نگاه بسیار سخت است چرا كه نوع پوشش‌های خبری كه در غرب از تحولات داخل ایران صورت گرفته همواره منصفانه نبوده است. علاوه بر این گروه‌هایی هستند كه منفعت آنها در ترویج این باور است كه ایران كشوری خطرناك به حساب می‌آید.

ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از یك سال پیش تا به امروز همكاری‌های فشرده‌یی را با هم برای حل اختلاف‌های فنی آغاز كرده‌اند. با این‌همه اخیرا ایران در ضرب الاجل زمانی 25 آگوست نتوانست به برخی از پرسش‌های موجود پاسخ دهد. به نظر شما اصلی‌ترین اختلاف میان ایران و آژانس در حال حاضر به چه مواردی محدود می‌شود ؟ آیا مذاكرات ایران با آژانس می‌تواند تاثیر مثبت یا منفی بر تعامل تهران با 1+5 داشته باشد؟


تصور من این است كه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از اینكه ایران هنوز نتوانسته است به دو مورد از مجموع مواردی كه در ماه می ‌برای حل آنها به آژانس متعهد شده بود، پاسخ دهد نگران است. ایران هنوز باید با مسائلی كه در دوره آگوست – نوامبر متعهد شده بود پاسخ دهد. اما در خصوص تاثیرگذاری مذاكرات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر مذاكرات هسته‌یی ایران با 1+5 این را باید بگویم كه در برنامه اقدام مشترك مصوب نوامبر 2013 از ایران خواسته نشده است كه به عنوان یك پیش شرط برای توافق نهایی در این برنامه باید به سوال‌ها و نگرانی‌های موجود آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پاسخ بدهد. البته به نظر می‌رسد كه پیشرفت در پاسخ دادن به سوال‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند تاثیر مثبتی بر روند به نتیجه رسیدن توافقنامه جامع هسته‌یی میان ایران و 1+5 بگذارد. از سوی دیگر، نبود همكاری كافی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم می‌تواند بر موانع بر سر راه رسیدن به توافقنامه جامع تاثیرگذار باشد.

یكی از اصلی‌ترین اختلاف‌ها میان ایران و آژانس بحث PMD است. مطالبه دقیق آژانس از ایران در این زمینه چیست؟ ایران ادعا می‌كند كه در گذشته فعالیت‌های هسته‌یی با هدف نظامی نداشته و غرب این ادعا را نمی‌پذیرد. ایران چگونه می‌تواند به این گره در مذاكرات پایان دهد؟

البته من اطلاع دقیقی در خصوص مطالبه‌های دقیق امروز آژانس ندارم. اما به نظر می‌رسد كه یكی از این مسائل به شواهدی در خصوص برخی تجهیزات نظامی مربوط است كه تكنولوژی خاصی را می‌طلبد. تكنولوژی كه در سایر نقاط جهان برای ساخت بمب اتمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حال حاضر بهترین راه پیش روی ایران این است كه اثبات كند شواهد موجود منحرف‌كننده است یا اینكه این فعالیت‌ها را انجام داده است، چرا كه تكنولوژی مدنظر استفاده‌های صلح‌آمیز و غیرهسته‌یی هم مانند استفاده در بخش‌های نفت و گاز را دارد.

اخیرا طرحی در خصوص قطع اتصال سانتریفیوژها داده شده است. سود و زیان‌های این طرح برای ایران و 1+5 را در چه می‌دانید؟


دلیل پشت پرده ارایه چنین طرحی تلاش برای افزایش دادن زمان مورد نیاز ایران برای تولید اورانیوم با غنای بالاست. روندی كه در شرایطی كه ایران در مسیر تحقق آن برآید باید با خروج ایران از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همراه باشد و قدم گذاشتن ایران در مسیر تولید سلاح هسته‌یی. افزایش دادن بازه زمانی مورد نیاز ایران برای رسیدن به مرحله تولید بمب در حقیقت به عنوان ابزاری برای اعتمادسازی در نظر گرفته شده است. ایران با موافقت كردن با این مساله می‌تواند میزان حساسیت‌های امریكا و اروپا را كاهش دهد.

تحقیق و توسعه RAD یكی از اصلی‌ترین مباحث پرچالش در مذاكرات ایران و 1+5 است. به نظر شما الگویی كه غرب برای برنامه هسته‌یی ایران در زمینه تحقیق و توسعه در نظر دارد به چه شكل است‌؟ آیا محدودیت‌ها تنها برای یك بازه زمانی مورد توافق خواهد بود یا غرب به دنبال اعمال محدودیت دایمی بر برنامه تحقیق و توسعه ایران است‌؟

از آنجا كه دقیقا با مواضع مذاكراتی اتحادیه اروپا و امریكا آشنایی ندارم نمی‌توانم به این پرسش پاسخ درستی بدهم. تنها چیزی كه می‌توانم بگویم این است كه این موضوع مستقیما با ترس و نگرانی از نیت‌های ایران ارتباط دارد. آنها نمی‌خواهند ایران به روند تولید و توسعه نسل سانتریفیوژهای خود ادامه دهد چرا كه دستیابی ایران به نسل‌های پیشرفته‌تر از سانتریفیوژ می‌تواند به تولید سریع‌تر اورانیوم با درصد غنای بالا منتهی شود.

بحث بازدید‌ها از پارچین همچنان به كرات شنیده می‌شود. این در حالی است كه ایران می‌گوید در چند نوبت اجازه بازدیدهای گسترده از پارچین را داده و امكان بازدیدهای بیشتر در بازه‌های زمانی مورد علاقه غرب از این سایت وجود ندارد. چرا پارچین همچنان با وجود بازرسی‌های قبلی برای غرب مهم است؟

در گذشته تنها دو مورد بازرسی صورت گرفته است. مساله اینجاست كه ایران تنها مجوز دسترسی به برخی واحدها از تاسیساتی به بزرگی پارچین را صادر كرده است. در آن زمان كه این دو مورد بازرسی صورت گرفته بازرسان آژانس دلیلی بر اصرار بر ساختمان‌ها و واحدهایی كه نیاز به بازرسی آنها را حس نكرده بودند، نداشتند. آژانس شك دارد كه برخی از كارهایی كه در حوزه تكنولوژی چاشنی‌های انفجاری صورت گرفته است در واحدهایی از پارچین حدود 10 سال پیش صورت گرفته است.

آیا نسخه‌یی عملی برای باز كردن گره ظرفیت و میزان غنی‌سازی ایران در نظر دارید كه هم نگرانی غرب را پاسخ دهد و هم به ایران به عنوان عضو NPT حق فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌یی را دهد؟


در متنی كه در تاریخ چهارم سپتامبر منتشر كردم این طرح را ارایه دادم كه امریكا و اروپا باید موافقت خود را با ادامه فعالیت 10 هزار مورد سانتریفیوژ نسل اول در ایران اعلام كنند و در ازای آن از ایران بخواهند كه ظرفیت سانتریفیوژ خود را تا زمانی كه نیاز عملی این كشور تغییر نكند، افزایش ندهند. نیاز عملی ایران در چند سال آتی افزایش پیدا نخواهد كرد چرا كه به دلیل فنی ایران نمی‌تواند سوخت مورد نیاز برای راكتورهای تولید برق را كه خریداری كرده است تامین كند و به همین دلیل این سوخت را از روسیه تامین می‌كند. تنها زمانی كه ایران بتواند راكتورهای خود را طراحی كند و بسازد می‌تواند به درجه‌یی از نیاز عملی دست پیدا كند كه به افزایش ظرفیت غنی‌سازی خود نیاز داشته باشد.

به نظر شما مدت زمان منطقی توافق جامع كه در آن استراتژی برد - برد برای هر دو طرف مذاكره‌كننده لحاظ شده باشد، چند سال است‌؟ ایران خواهان عدد تك‌رقمی است و غرب به عددی دو رقمی فكر می‌كند.

من مدت‌ها بر این نكته تاكید داشته‌ام كه ایجاد ارتباط منطفی میان این مدت زمان و بازرسی‌های آژانس در قالب پادمان می‌تواند كارساز باشد. در این صورت پنج تا هشت سال بازه زمانی از امروز كافی است تا آژانس در موقعیتی برای اطمینان دهی در خصوص نبود برنامه مخفی هسته‌یی در ایران كفایت می‌كند. در این بازه زمانی آژانس می‌تواند تایید كند كه ایران هیچ برنامه هسته‌یی مخفی یا اعلام نشده در دستور كار خود ندارد. این بهترین گزارشی است كه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند درخصوص هر عضو امضا‌كننده معاهده منع تكثیر تسلیحات هسته‌یی ارایه دهد. زمانی كه گزارشی با این محتوا در خصوص برنامه هسته‌یی ایران داده شود، دیگر دلیلی برای جدا نگه داشتن پرونده هسته‌یی ایران از دیگر اعضای معاهده منع تكثیر تسلیحات هسته‌یی وجود نخواهد داشت.

البته قبولاندن این منطق به اتحادیه اروپا و ایالات متحده كار آسانی نیست. آنها می‌خواهند همچنان و در شرایطی كه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم صحت صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌یی ایران را تایید كند، توهم ترس از نیت هسته‌یی ایران را تقویت كنند.

از نظر شما جایگزین‌های توافق چه خواهد بود؟

من بسیار امیدوار هستم كه توافقی در خصوص مساله غنی‌سازی میان دو طرف حاصل شود و مطمئن هستم كه این مساله می‌تواند راه را برای رسیدن به توافق جامع هموار كند. فكر می‌كنم عدم موفقیت در دستیابی به توافق جامع بسیار خطرناك است. چرا‌؟ به این دلیل كه امریكا در نوامبر 2016 رییس‌جمهور جدیدی خواهد داشت. یك جمهوریخواه ایده‌آل‌گرا می‌تواند در برابر تخاصم ورزی‌های نئومحافظه‌كارها مقاومت كند اما جمهوریخواه ایدئولوژی‌گرایی مانند جورج بوش در برابر این قبیل تخاصم‌ورزی‌ها مقاومت نخواهد كرد. از سوی دیگر رییس‌جمهور دموكراتی كه احتمالا هیلاری كلینتون باید باشد نیز مدت‌هاست دنبال خوشحال كردن لابی اسراییلی است كه مدت‌هاست بر طبل خصومت‌ورزی بیشتر با ایران می‌كوبند. بنابراین پس از 2016، این ریسك وجود دارد كه ما شاهد فشار بر امریكا برای برخورد با ایران باشیم و تنها یك توافقنامه جامع می‌تواند مانع از تحقق چنین سناریویی شود.

با این‌همه اگر ایران و 1+5 نتوانستند در خصوص مساله غنی‌سازی با یكدیگر تا پاییز امسال به توافق برسند پیشنهاد می‌كنم كه ایران پیشنهاد تمدید برنامه اقدام مشترك تا 31 دسامبر 2016 را بدهد. در این مدت ایران می‌تواند راكتور 40 مگاواتی اراك را به روز كرده و در ازای آن هم بر سر از میان برداشتن بخش قابل توجهی از تحریم‌ها با غرب به توافق برسد. در این سناریو ایران می‌تواند بار دیگر در نوامبر 2016 و پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده شانس خود را برای حل گره غنی‌سازی امتحان كند. این احتمال وجود دارد كه انتخابات 2016 منجر به روی كار آمدن رویكرد سیاسی جدیدی شود كه در سایه آن رسیدن به راهكاری برای حل معمای مشكل غنی‌سازی ایران ممكن شود.


ویدیو : مدت زمان منطقی توافق جامع ایران و 1+5