صنایع دستی و غذاهای سنتی استان یزد : استان یزد یکی از مهم ترین استان های ...
استان یزد یکی از مهم ترین استان های کویری ایران است که صنایع دستی آن را :
سرامیک و سفال ، کاشی سازی ، زرگری ، زیلوبافی ، شعربافی ، ترمه بافی ، فرش بافی ، شمد ، دستمال ، مخمل ، دارایی ، چادرشب بافی ، قناویز ، دندانی ، گیوه بافی ، حصیر بافی ، خورجین بافی ، روفرشی ، سفره ، احرامی ، قلم زنی ، شیشه‌گری ، چرم‌سازی ، موتابی و نمدمالی تشکیل می دهند .
سرامیک و سفال : هنر سفالگری در استان یزد به ویژه در شهر میبد دارای طرح‌های ویژه‌ای است و از حال و هوای كویر نشأت گرفته است . در اصطلاح محلی به تولیدات سفال ”كواره“ می‌گویند .
سفال و سرامیک میبد با نقش‌های اصیل « خورشید خاتم » و « مرغ و ماهی » شهرت فراوان دارد .
« خورشید » سمبل آفتاب درخشان كویر
« مرغ » نماد گونه‌ای از گنجشكان نواحی كویری
و «ماهی» كنایه از كم آبی این سرزمین است .
كوزه‌ها و كاسه‌های ساخت استان یزد ، به ویژه ساخته‌های شهر میبد از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردارند و نمونه‌های آن در سفال‌های سایر نقاط ایران به چشم نمی‌خورد .
كواره‌های ساخت میبد عبارتند از:
سفال ساده بی لعاب ، سفال لعاب دار، اشیای كاشی و سرامیک .
كاشی‌سازی:كاشی‌سازی عبارت از به كارگیری كاشی‌های زیبا و گوناگون سنتی در معماری بناها است. این هنر در استان یزد قدمتی هفتصد ساله دارد .
هنرمندان ابتدا اشكال دلخواه كاشی را تهیه و سپس روی آنها را نقاشی می‌كنند و بعد آنها را لعاب داده و پخت می‌كنند .
انواع كاشی این استان عبارت اند از:
كاشی یزدی ، كاشی كمک ، كاشی شبكه ، كاشی شش گوش ، كاشی حاشیه ، كاشی اكمند ، كاشی هفت‌رنگ و كاشی جوک .
زرگری : زرگری یكی از هنرهای دستی استان یزد است . زرگرها با طرح‌های بسیار زیبا از نقوش ساده هندسی و نمادین با تلفیق سنگ‌ها و گوهرهای قیمتی زیورهای بسیار متنوع برای زینت زنان و دختران می‌آفرینند .
این زیورآلات شامل گوشواره ، گردن بند و سینه‌ریز، دستبند ، انگشتر، حلقه و النگو است.
در استان یزد سال‌ها است كه راسته‌ای تحت عنوان راسته زرگرها در بازار خان ساخته شده است .
از جمله ابزار زرگری كه تا پنجاه سال پیش مورد استفاده بود و در حال حاضر منسوخ شده ، می‌توان به ترازوهای مثقالی ، بوته ، كوره‌های گلی ، انبر سركج ، رجه با شیارهای كوچک و بزرگ ، حدیده با سوراخ‌های متعدد در انواع یاقوتی و الماس اشاره كرد .
در حال حاضر از وسایل بسیار مدرن استفاده میشود كه در یک ساعت چند كیلوگرم طلا و نقره را به مفتول و تسمه تبدیل می کند .
زیلوبافی (پلاس‌بافی) : این دست‌بافته زیبا ، خاص مناطق حاشیه كویری است . این فرش با نوع زندگی مردم منطقه تطابق دارد و بخشی از اعتقادات مذهبی ، تاریخ ، معماری ، طبیعت و گویش مردم این نواحی نیز، بر تار و پود آن نقش بسته است . زیلوبافی در شهر میبد سابقه‌ای دیرینه دارد . برخی سابقه زیلوبافی در شهر میبد را به قرن هشتم هـ . ق و دوره ی مظفریان نسبت می‌دهند . قدیمی‌ترین و در عین حال نفیس‌ترین زیلوهای میبد ، به قرن دوازدهم هـ . ق تعلق دارد و بر روی آن بیست‌وچهار سجاده طراحی شده است . در مجموع رنگ‌های آن با اندكی اختلاف ، یكسان و چشمنواز است . در حاشیه این زیلو ، نام واقف و تاریخ 1188 هـ . ق نقش شده است .
سه تخته زیلو در مسجد جامع « هفتادر» در عقدا وجود دارد كه در نوع خود بی نظیر است . دوتخته آن بافته « حاجی باقر میبدی » در سال‌های 1070 و 1083 هـ . ق است و زیلوی فرسود دیگر، مربوط به سال 1023 هـ .ق است .
از دیگر زیلوهای تاریخی میبد می توان به زیلوی آویخته مسجد امیرچقماق ( مربوط به سال 1279 هـ . ق) و زیلوهای كهنه مسجد ركن‌آباد میبد اشاره كرد .
غذاها و شیرینی‌های سنتی یزد
یکی از راههایی که انسان‌ها برای انطباق با محیط طبیعی خود از آن استفاده می‌کنند ، استفاده از غذاهای متناسب با امکانات و نیازهای محیطی است . به این ترتیب انسان‌ها به نیاز زیستی خود پاسخی فرهنگی می‌دهند و نیاز به غذا خوردن و تطبیق با محیط زیست را با سنت‌ها و آداب و رسوم بسیاری درمی‌آمیزند .
شهرستان یزد ، به علت قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی ، دارای زمستان‌های سرد و نسبتاً مرطوب و تابستان‌های گرم و طولانی و خشک است . از سنت غذایی خاصی پیروی کرده و تابستان گرم ، خشک و طولانی را با انواع آش‌ها و زمستان سرد را با غذاهای شیرین و شیرینی‌جات معروف خود سپری می‌کنند . همچنین مردم یزد به استفاده از انواع گیاهان دارویی معروف هستند که در سایر شهرهای ایران نسبتاً به فراموشی سپرده شده‌است . به علاوه در یزد بسیاری از غذاهای سنتی دارای مفاهیم ارزشی خاص خود بوده و هر یک از آنها در مراسم و مناسبت خاصی استفاده می‌شوند .
انواع شیرینی
باقلوا ( لوز پسته ، لوز بادامی یا بیدمشک ، لوز نارگیلی ، لوز مخلوط دورنگ ، لوز ترحیمی ) ، کیک یزدی ، کیک تخته‌ای ، حاجی بادام ، نان برنجی ، نان پنجره‌ای ، نقل یزدی ، قطاب ، پشمک ، آب‌نبات مغزی ، سوهان آردی ، سوهان خانی ، نان نارگیلی ، نان منقا و باقلوا شامی که به دلیل نیاز داشتن مقدار زیادی هل و گلاب و شربت تولید آن مقرون به صرفه نیست .
انواع آش
آش شولی ، آش جو ، آش گندم ( حلیم ) ، آش ماش ، آش شلغم ، آش کلم ، آش رشته ، آش سمبوسک ، آش عدس ، آش کدو، آش آلو، آش سبزی و آش انار.
بررسی خوراکی‌های سنتی که در مراسم مختلف استفاده میشود :
مراسم عقد و عروسی
انواع باقلوا ، منقا و نان نارگیلی ؛ شیرینی‌های مخصوص مراسم ازدواج را تشکیل می‌دهند که در « قاب » چیده شده و روی آنها به وسیله « زرورق » پوشیده میشود . همچنین از نبات پرده‌ای که به شکل گل یا عروس و داماد چیده شده‌اند در تزیین سفره عقد استفاده میشود .
مراسم ترحیم
آش گندم ( حلیم ) و شب آش ماش از جمله غذاهای مربوط به عزاداری هستند . روز سوم و چهلم بعد از فوت آش ماش تهیه میشود . در مورد این آش عقیده بر این است که آش ماش بو دارد و بوی مرده را از خانه بیرون می‌برد .
حلوای تخته‌ای که سفت است و به صورت شیرینی بریده و در قاب چیده میشود ، شیرینی مخصوص عزاداری است .
سورکوگ یا سوروک غذایی است که در روز چهلم و در مراسم نیمه سال ( شش ماه پس از فوت ) پخته میشود و از آرد ارده و شکر تشکیل میشود و آن را در روغن زیاد سرخ می‌کنند . در مورد این غذا هم مثل آش ماش این عقیده وجود دارد که بوی مرده را از خانه بیرون می‌برد . این دو غذا به درب منزل همسایه‌ها هم برده میشود ، تا آنها هم از عزا خارج شوند .
از خرما ، حاجی بادام و تره حلوا معمولاً سرخاک استفاده میشود .
نان برنجی و پشمک از خوراکی‌های چهلم هستند .
از میان میوه‌ها انار و خیار سبزگل برای عزاداری استفاده میشود .
عزاداری‌های مذهبی
در دهه اول محرم و در ظهر روز دهم در مراسم عزاداری بیشترین غذایی که به عزاداران داده میشود قیمه است .
یکی دیگر از غذاهای مخصوص محرم آش گندم یا حلیم است که به آش امام حسین(ع) معروف است و معمولاً در عصر روز یازدهم پخش میشود .
در شب‌های 21 و 19 رمضان شله زرد و خرما و زولبیا و بامیه ، نان و پنیر و سبزی و آش همچنین غذاهایی مثل عدس پلو داده میشود .
باقلوا و قطاب و نان برنجی هم به عنوان شیرینی عزاداری مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد . اما بیش از هر نوع شیرینی کیکی یزدی استفاده میشود که مفهوم خرما را می‌رساند .
شربت‌های بی‌رنگ مثل شربت کاسنی ، بید و شاتره نیز از شربت‌های مخصوص عزاداری هستند .
منبع:parsiking.com
ویدیو : صنایع دستی و غذاهای سنتی استان یزد