خواص گیاهان کوهی : والك، ریواس و كنگر از جمله گیاهان كوهی هستند كه می‌توانند ...
والك، ریواس و كنگر از جمله گیاهان كوهی هستند كه می‌توانند رنگ و بوی متفاوتی به سفره‌ها بدهند؛ عطر و طعمی كه دیگر در طول سال تكرار نمی‌شود! البته شنگ هم گیاه دیگری است كه نه در كوه، بلكه در دشت و صحرا می‌روید و می‌تواند باعث تغییر ذائقه‌تان شود.
مجله سیب سبز - ستاره سمایی: والك، ریواس و كنگر از جمله گیاهان كوهی هستند كه می‌توانند رنگ و بوی متفاوتی به سفره‌ها بدهند؛ عطر و طعمی كه دیگر در طول سال تكرار نمی‌شود! البته شنگ هم گیاه دیگری است كه نه در كوه، بلكه در دشت و صحرا می‌روید و می‌تواند باعث تغییر ذائقه‌تان شود. در ادامه دكتر غلامرضا امین، دكترای فارماكوگنوزی و استاد دانشكده داروسازی دانشگاه علوم پزشكی تهران، شما را با خواص خوراكی و البته دارویی این گیاهان بیشتر آشنا می‌كند؛ باشد كه امسال به شكل بهتر و باانگیزه‌‌بیش‌تری از این گیاهان استفاده كنید.
محافظ دستگاه گوارش
نام: قنگر یا كنر
معروف به: كنگر
نام علمی: Cirsium vulgare
زادگاه: كوه‌های لرستان، كرمان، كرمانشاه، آذربایجان غربی، آبادان و كردستان
طبع: گرم و خشك
كنگر هم مثل ریواس در كوه‌ها می‌روید و به عنوان یك ماده غذایی استفاده می‌شود ولی معروف است كه خاصیت تقویت قوای جنسی دارد و به همین منظور در تهیه بسیاری غذاها یا به عنوان چاشنی كنار غذای اصلی استفاده می‌شود.
البته هنوز مطالعه بالینی بارزی ثابت نكرده كه كنگر خاصیت تقویت‌كنندگی قوای جنسی دارد. در یونان و مصر باستان، این گیاه به دلیل نقش كمكی در هضم مواد غذایی مورد توجه قرار گرفت و در قرن 16 میلادی در اروپا یكی از سبزیجات معروفی بود كه توسط اشراف مصرف می‌شد. در طب سنتی اروپا، برگ‌های كنگر به عنوان ماده افزایش‌دهنده ادرار و محرك كلیه‌ها، محرك ترشح صفرا از كبد و انقباض كیسه صفرا مورد استفاده قرار می‌گرفت.
کنگر، محافظ طبیعی
كنگر ضدعفونی كننده، اشتهاآور، تب‌بر و هضم كننده غذاست و درضمن، مصرف آن باعث تقویت دستگاه گوارش می‌شود. كنگر در درمان یرقان، نارسایی كبد و كم‌خونی موثر بوده و از كبد در برابر سموم شیمیایی محافظت می‌كند. محققان معتقدند وجود ماده‌ای به نام سینارین در عصاره برگ كنگر، باعث كاهش كلسترول و تری‌گلیسیرید خون می‌شود. در ضمن همین ماده به همراه ماده دیگری به نام اسید كافئیك موجود در كنگر، كبد را در برابر عفونت حفظ می‌كنند. كنگر غیر از اینكه در تهیه غذاهایی مثل خورش استفاده می‌شود، همراه ماست هم خورده می‌شود و بسیار خوش‌خوراك است. شاید اینكه می‌گویند «فلانی كنگر خورده، لنگر انداخته» هم اشاره به همین اثر لذت‌بخشی آن داشته باشد كه بعد از خوردنش با ماست نصیب فرد می‌شود! البته یادتان باشد اگر خدایی ناكرده دچار ناراحتی‌های كلیوی و كبدی شدید هستید، از مصرف برگ كنگر پرهیز كنید.
دوست كبد!
نام: ریباس
معروف به: ریواس
نام علمی: Rheum
زادگاه: دامنه‌های بینالود كوه‌های آذربایجان و كردستان بلندی‌های البرز
طبع: سرد و تر
شما هم وقتی بچه بودید، یك دستفروش نزدیك مدرسه‌تان بود كه دسته‌های كوچك ریواس هم در بساطش باشد؟! اگر این طور است احتمالا هنوز هم كه هنوز است، طعم ترش و گس آن، برای‌تان به یك نوستالژی تبدیل شده!
ساقه‌های ریواس، تازه و سبز و آبدار است و زمان چیدنش وقتی است كه گیاه تازه به گل نشسته و هنوز میوه نداده است. این ساقه‌ها بعد از جداسازی كامل برگ‌ها از ساقه، به مشتریان ارائه می‌شود و حواس‌تان باشد ساقه‌هایی را انتخاب كنید كه زیاد درشت نباشند چون این ساقه‌های زیادی رسیده، در واقع ساقه‌های ریواسی است كه میوه داده است.
ریواس گیاهی است كه می‌تواند اعمال كبدی را تنظیم كرده و در صورت وجود مشكل در كبد، آن را برطرف می‌كند. البته نوعی ریواس هم هست كه به ریواس چینی معروف است و به عنوان مسهل و ملین مزاج استفاده می‌شود اما این نوع ریواس در ایران نمی‌روید. خوب است بدانید ریواس از سال‌ها پیش از میلاد مسیح(ع) به عنوان دارو كاربرد داشته است.
ضدفشارخون و كلسترول
نام: پیاز كوهی یا سیرك
معروف به: والك
نام علمی: Allium
زادگاه: رشته كوه البرز
طبع: گرم و مرطوب
یكی از مهم‌ترین گیاهانی كه از لحاظ دارویی و هم غذایی در فصل بهار و در كوه‌های اطراف تهران رویش دارد، والك است كه معمولا در قله‌های كوه‌هایی كه به رشته كوه البرز منتهی می‌شود، مثل دركه و توچال در تهران، پیدا می‌شود. محلی‌ها این سبزی‌ها را از كوه می‌چینند و در مسیرها می‌فروشند و مقدار كمی از آنها به سبزی‌فروشی‌ها هم می‌رسد. البته والك برای مردم بیشتر جنبه غذایی دارد و كمتر به عنوان دارو استفاده می‌شود. مگر اینكه این برگ‌ها را خشك كرده و بعدها به عنوان داروهای كاهنده فشار خون یا داروی ضدزخم استفاده كنند. همچنین می‌توانند گیاه را با پیازش بچینند و از پیازش به عنوان كاهنده فشار خون، كاهنده كلسترول، ضدالتهاب، ضد زخم و ضد التهاب‌های پوستی كمك بگیرند.
ضداسهال و خونریزی
نام: اسفلنج، یمینه، ریش‌بز خالدار و. . .
معروف به: شنگ
نام علمی: Tragopogon dubius
زادگاه: چمنزارهای نمناك شمال ایران، عمارلو، بین كبوترچای و زرد چین، ییلاق دامنه البرز به‌خصوص افجه و نارون
طبع: سرد و خشك
برگ‌های تازه شنگ از دشت‌ها جمع‌آوری شده و بر حسب عادت و ذائقه افراد با سركه، نمك یا فلفل مصرف می‌شود. این سبزی به عنوان یك دیورتیك (ادرارآور) و نیز برطرف‌كننده مشكلات كلیوی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به كسانی كه تكرر ادرار داشته، ناراحتی كلیه دارند یا سوزش ادار دارند، مصرفش توصیه می‌شود.
اگر دیابت دارید. . .
نام: سیر كوهی، ثوم‌الحیه یا اسقوردیون
معروف به: موسیر
نام علمی: Allium sativum
زادگاه: زاگرس و البرز
طبع: گرم و خشك
سبزی دیگری كه در کوه می‌روید، موسیر است كه یك سبزی كوهستانی است و در ایران بیشتر از سطح زاگرس و كمتر از البرز جمع‌آوری می‌شود. این سبزی كوهی به عنوان یك چاشنی غذایی همراه با دوغ و ماست استفاده می‌شود و به خاطر عطر و طعمی كه دارد، نقش بهبوددهنده عطر و طعم را در خوراك‌‌ها دارد.
التیام دهنده زخم‌ها
از سبزی کوهی اسفلنج ( شنگ )، برای رفع مشكلات گوارشی از جمله اسهال و خونریزی معده استفاده می‌شود. البته ریشه این گیاه، لعابی تلخ‌مزه دارد كه علاوه بر افزایش اشتها، خلط‌آور، نرم‌كننده سینه و التیام‌دهنده زخم‌ها این گیاه هم به صورت خام و به عنوان سبزی خوردن مورد مصرف قرار می‌گیرد. البته این سبزی قبل از گل دادن حالتی ترد و خوراكی دارد و بعد از گل دادن ضخیم شده و از حالت خوراكی‌شان خارج می‌شوند.
تنظیم کننده قند خون
موسیر از خانواده سیر بوده و اثر ضدمیكروبی‌اش بسیار بسیار بالاست و از این منظر هم در تهیه غذاها استفاده می‌شود. موسیر به راحتی هضم می‌شود و حاوی مقادیر فراوانی ویتامین C، پتاسیم، فیبر رژیمی و اسید فولیك بوده و همچنین دارای مقدار زیادی كلسیم، آهن و پروتئین است. صرف موسیر تاثیر مثبتی بر دستگاه اعصاب مركزی دارد و سردردهای میگرنی را كاهش می‌دهد. این گیاه در كاهش سلول‌های سرطانی كبد و نیز درمان سرطان معده كمك می‌كند و مصرف منظم آن، از ورود هرگونه عفونت به معده پیشگیری می‌كند. این گیاه با داشتن خاصیت ضدانعقادی و در نتیجه رقیق كردن خون، به افرادی كه دچار بیماری‌های قلبی عروقی هستند یا دچار حملات قلبی یا سكته قلبی شده‌اند، كمك مفیدی می‌كند. البته موسیر سطح قند خون را در بیماران دیابتی كاهش داده، از كاهش انسولین پیشگیری كرده و سوخت و ساز گلوكز را افزایش می‌دهد.
بوی خوش سیر
غذاهای محلی مثل پلو یا كوكوی والك و همچنین خورش والك هم از آن دسته غذاهایی هستند كه فقط در اوایل بهار فرصت امتحانش هست و خیلی هم خوشمزه هستند. خوشبختانه خواص والك هم مثل سایر سبزی‌هایی كه استفاده از آنها در غذاهای‌مان متداول‌تر است (مثل شوید، باقالی و. . . ) با پختن از بین نمی‌رود و صرفا برای مصرف و جذب بهتر توسط بدن آماده‌سازی می‌شود. البته بعضی از تركیبات فرار موجود در برگ‌های والك مثل رایحه آن، ممكن است از غذا خارج شود و فضای خانه را پر كند. والك بویی شبیه سیر دارد چراكه از خانواده سیر است و درست مثل سیر، بیشتر به عنوان داروی گیاهی كاهش فشار خون مصرف می‌شود.
البته این گیاه خون را نیز رقیق می‌كند، پس اگر از داروهای كاهش فشار خون استفاده می‌كنید، در مصرف والك زیاده‌روی نكنید كه خدایی ناكرده دچار خون‌ریزی‌های داخلی و. . . نشوید.
ویدیو : خواص گیاهان کوهی