چرا در « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ »، از لفظ رحمن و رحیم استفاده شده، و از صفات دیگر استفاده نشده است؟ :
رحمان از اسماء مختص به خداوند است، و در مورد غیر او به كار نمی‌رود
1. صفت «رحمان» اشاره به رحمت عام خداوند است كه شامل؛ دوست و دشمن، مؤمن و كافر و… می‌باشد و همه بندگان از مواهب گوناگون حیات بهره‌مندند.و صفت «رحیم» اشاره به رحمت خاص پروردگار است كه ویژه بندگان مطیع، صالح و فرمانبردار است.
2. صفت «رحمان» در همه جای قرآن به صورت مطلق بیان شده است، كه نشانه عمومیت است، در حالی كه صفت «رحیم» گاهی به صورت مقید ذكر شده، كه دلیل بر خصوصیت آن است.مانند: « هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْكُمْ وَمَلائِكَتُهُ لِیُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیمًا[1]؛ او كسى است كه بر شما درود و رحمت مىفرستد، و فرشتگان او [نیز] براى شما تقاضاى رحمت مىكنند تا شما را از ظلمات [جهل و شرك گناه] به سوى نور [ایمان و علم و تقوا] رهنمون گردد؛ او نسبت به مؤمنان همواره مهربان بوده است! » و گاهی هم به صورت مطلق آمده، مانند: « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ »
در روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ آمده كه فرمود: «خداوند معبود همه چیز است، نسبت به تمام مخلوقاتش رحمان و نسبت به خصوص مؤمنان رحیم است».[2]
3 . علاوه بر آن، رحمان را صیغه مبالغه دانسته‌اند كه خود دلیل دیگری بر عمومیت رحمان است. و «رحیم» را صفت مشبهه كه نشانه ثبات و دوام است كه ویژه مؤمنان است.
4 . رحمان از اسماء مختص به خداوند است، و در مورد غیر او به كار نمی‌رود. در حالی كه رحیم هم برای خدا و هم برای غیر خدا به كار می‌رود. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: « رحمان اسم خاص است، امّا صفت عام دارد؛ ولی رحیم، اسم عام است به صفت خاص».[3]
با این مقدمه می‌توان گفت: در آغاز همه كار لازم است از صفتی استمداد كنیم كه آثارش بر سراسر جهان پرتو افكن است، همه موجودات را فراگرفته، گرفتاران را در لحظات بحرانی نجات بخشیده است.
« وَاكْتُبْ لَنَا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَیْكَ قَالَ عَذَابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ كُلَّ شَیْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِینَ هُمْ بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ [4]؛ و براى ما، در این دنیا و سراى دیگر، نیكى مقرّر فرما؛ چه اینكه ما به سوى تو بازگشت كردهایم! ([خداوند در برابر این تقاضا، به موسى] گفت:) مجازاتم را به هر كس بخواهم مىرسانم؛ و رحمتم همه چیز را فراگرفته؛ و آن را براى آنها كه تقوا پیشه كنند، و زكات را بپردازند، و آنها كه به آیات ما ایمان مىآورند، مقرّر خواهم داشت! » ؛
« الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَكَ وَقِهِمْ ذَابَ الْجَحِیمِ[5] ؛ فرشتگانى كه حاملان عرشند و آنها كه گرداگرد آن [طواف مىكنند] تسبیح و حمد پروردگارشان را مىگویند و به او ایمان دارند و براى مؤمنان استغفار مىكنند [و مى گویند:] پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فراگرفته است؛ پس كسانى را كه توبه كرده و راه تو را پیروى مىكنند بیامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار!»
و پیامبران نیز برای نجات خود از چنگال حوادث به دامن رحمت خدا چنگ می‌زدند، قوم حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ برای نجات از چنگال فرعونیان، می‌گویند:
« وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكَافِرِینَ[6] ؛ و ما را با رحمتت از [دست] قوم كافر رهایى بخش! »
بنابراین در مورد آغاز كارها به هنگامی كه می‌خواهیم به نام خداوند شروع كنیم، باید دست به دامن واسعه او بزنیم؛ هم رحمت عام و هم رحمت خاصش. لذا بسم الله با صفت رحمان و رحیم مزین شده است.
آیا برای پیشرفت در كارها و پیروزی بر مشكلات صفتی مناسب‌تر از این صفات می‌باشد؟[7]
لذا این دو صفت نسبت به دیگر صفات خداوند دارای عمومیت و شمول بیشتری هستند.
=============================
پی نوشت ها:
[1] . احزاب/ 43.
[2] . طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، قم، انتشارات اسراء، ج1، ص 23، ذیل سوره حمد، به نقل از كافی، و توحید صدوق.
[3] . طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، 1406 هـ ق، ج 1، ص 21.
[4] . اعراف/ 156.
[5] . غافر/ 7.
[6] . یونس/ 86.
[7] . ر.ك: مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلامیه، 1365، ج 1، ص 20 ـ 26.
منبع:andisheqom.com
ویدیو : چرا در « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ »، از لفظ رحمن و رحیم استفاده شده، و از صفات دیگر استفاده نشده است؟