پدر چای ایران که بود؟ : آقا محمدخان قاجار قوانلو، ملقب به كاشف السلطنه پدر ...
آقا محمدخان قاجار قوانلو، ملقب به كاشف السلطنه
پدر چای ایران که بود؟
لاهیجان مهم‌ترین مرکز کشت و تولید چای ایران به شمار می‌رود و کلمه چای در ایران با نام این شهر همراه است. قدمت استفاده از چای و کشت و تولید آن در جهان حدود ۵۰۰۰ سال می‌باشد، اما ایرانیان چای را نخست به عنوان یک ماده دارویی می‌شناختند و تا حدود قرن۱۱و۱۲ (صفوی تا قاجار) نام آن را در کتاب‌های پزشکی و داروشناسی فهرست کرده بودند.
البته هنوز هم چای به عنوان یک ماده داروئی مورد استفاده قرار می گیرد. انتقال چای ابتدا از جاده ابریشم توسط چینی ها انجام می شد و به تدریج کشت و تولید آن در هندوستان رونق یافت و از راههای بازرگانی جنوب به ایران نیز وارد می شد. برای اینکه کشت و مصرف چای در همه طبقات عمومی شود سختی ها و محدودیت های زیادی کشیده شد تا سرانجام حاج محمد قوانلو ملقب به کاشف السلطنه به تشویق مظفرالدین شاه قاجار، گام بلندی در این راستا برداشت.
آقا محمدخان قاجار قوانلو، ملقب به كاشف السلطنه و مشهور به چایكار؛ فرزند اسدالله میرزا در 1282 ق (۱۲۴۴ هجری شمسی) در شهرستان تربت حیدریه متولد شد. نسبش به عباس میرزا نایب السلطنه می رسد. او پس از پایان تحصیلات مقدماتی به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. دو سال منشی میرزانصرالله خان مشیرالدوله وزیر خارجه وقت بود. در 1298 ق با سمت دبیر دومی به سفارت ایران در فرانسه اعزام شد شد و در رشته حقوق دانشگاه سوربن فرانسه به تحصیل پرداخت.
در سال پنجم اقامت خود در پاریس، به رتبه نایب اولی سفارت ارتقاء یافت. در همین اوان وارد لژ فراماسونری شد. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا در 1306 ق به عنوان مترجم دكتر فووریه، طبیب مخصوص شاه برگزیده شد و پس از هشت سال به ایران بازگشت. كاشف السلطنه در 1311 ق از سوی حاكم خراسان ( مؤیدالدوله) نایب الایاله تربت حیدریه گردید. در همین دوران با مخالفان استبداد همصدا شد و به نشر افكار جدید و شبنامه نویسی پرداخت و چون ناصرالدین شاه فرمان دستگیری او را صادر كرد، ابتدا به ملك خود در نیشابور و سپس به روسیه و از آنجا به عثمانی گریخت.
او پس از قتل ناصرالدین شاه به ایران بازگشت و به سمت قنسول ایران در هند انتخاب شد. او هنگام اقامت در هند با صنعت چای و كشت آن، در آن كشور آشنا شد و آن را فراگرفت و هنگامی كه به ایران بازگشت مقدار زیادی تخم چای و قلم گیاه آن را با خود آورده كشت چای را در منطقه گیلان آغاز كرد و رونق داد.
او که قبلا موقعیت و حاصلخیزی زمین‌های گیلان را بررسی نموده بود و لاهیجان و همچنین تنکابن را مناسب کشت این محصول دیده بود، بذرها و نهال های چای را به این دو شهر منتقل نمود و به این ترتیب نخستین باغهای چای در سال ۱۲۷۹ شمسی در شمال کشور احداث گردید. امروزه کشت چای از تنکابن تا رضوانشهر تالش گسترش یافته است. چند سال بعد اولین کارخانه چای کشور به پیشنهاد کاشف السلطنه در مجلس تصویب شد. او کتابی به عنوان «رساله دستورالعمل زراعت چای» به چاپ رساند و به صورت عملی مراحل کشت و تولید چای، نحوه چیدن برگ چای، انتخاب و درجه بندی چای، و همچنین روش مالش و خشک کردن و چشیدن چای را به کارگران آموخت.
کاشف السلطنه در 1322 ق به عنوان كاردار دولت ایران به سفارت ایران در پاریس اعزام شد. پس از بازگشت به كشور از سوی نخستین دوره مجلس شورای ملی مأمور تأسیس بلدیه به سبك جدید برای تهران شد. از جمله فعالیتهای او در شهرداری، نامگذاری خیابانها و كوچه های تهران، شماره گذاری منازل، روشنایی خیابانها با چراغ برق و برخی كارهای دیگر بود. وی پس از یك سال و اندی از این شغل استعفا داد و به وزارت خارجه بازگشت.
آرامگاه كاشف السلطنه پدر چای ایران در لاهیجان
چند سالی در سفر بود تا اینكه پس از بازگشت در كابینه دوم سپهسالار به سمت معاون رئیس الوزراء منصوب شده با روی كار آمدن رضاخان به ریاست سازمان چای كشور رسید. از این به بعد كاشف السلطنه یكسره به كار چای و چایكاری پرداخت. او مقادیری بذر چای، ماشین آلات كشاورزی و تعدادی كارشناس متخصص از چین وارد كرد و تحولی در صنعت چای كشور ایجاد نمود. در 1307 ش هنگام بازگشت از هندوستان كه برای خرید بذر و ماشین آلات چای به آنجا رفته بود، در راه تهران در اثر تصادف درگذشت.
جنازه او بنا به وصیتش در تپه های چای لاهیجان دفن شد كه اكنون آرامگاهش به موزه چای تبدیل شده است. بنای موزه تاریخ چای اسکلتی از بتون و سنگ تیشه است که در زیربنایی به مساحت ۵۱۲ متر مربع در انتهای خیابان کاشف شرقی لاهیجان و در دوطبقه واقع شده و در کنار برج، آرامگاه كاشف السلطنه بنا شده است. این مقبره در حال حاضر یکی از دیدنی های شهر لاهیجان است که در کنار موزه تاریخ چای قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۷۵ به همت سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۷۶۹ به ثبت رسیده است.
منابع :
mashreghnews.ir
lahijannews.com
روزشمار تاریخ معاصر ایران
ویدیو : پدر چای ایران که بود؟