سوره‎های قرآن به چه ترتیبی در كتاب قرآن چیده شده‎اند؟ و اگر ترتیبی ندارند چرا؟ :



سوره های قرآن , تعداد سوره های قرآن , خواص سوره های قرآن

در روایات آمده است كه اولین سوره نازل شده سوره «علق» بوده است

 

سوره‎های قرآن به چه ترتیبی در كتاب قرآن چیده شده‎اند؟ و اگر ترتیبی ندارند چرا؟

بیان دو نظریه:
1. عده‎ای از محققین و بزرگان مانند سید مرتضی علم‎الهدی و از جمله معاصرین آیت‎الله خوئی (ره) بر آن هستند كه قرآن كریم به همین ترتیب كه الآن موجود است، در زمان حیات پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ شكل گرفته و مرتب شده است و به دستور و عنایت خود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ بوده است، البتّه این عده برای ادعای خود دلیل می‎آورند بر این‎كه، چون عده‎ای قرآن را از زبان مبارك خود رسول اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ شنیده‎اند و در محضر ایشان حاضر بوده‎اند، كه درصد تعداد این عده نسبت به مسلمانان خیلی كم است. لذا بسیار بعید به نظر می‎رسد كه مسأله‎ای با این اهمیت و آن هم كتابی با این ویژگی كه می‎خواهد تا روز قیامت برای همه‎ی انسان‎ها، روشن‎كننده و تعلیم‎دهنده راه سعادت و خوشبختی باشد، را پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ رها كرده باشد تا پس از ایشان توسط دیگران نظم و ترتیب داده شود.[1]


2. بیشتر محققین بر این نظر هستند كه قرآن كریم بعد از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ جمع‎آوری و به این صورت مرتب شده است و دلیل می‎آورند تا زمانی كه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ در حال حیات بوده‎اند هر لحظه احتمال نزول سوره‎ها و آیه‎ها، داده می‎شد زیرا قطع شدن وحی از زمان رحلت حضرت بوده است پس تا قبل از آن وحی هنوز قطع نشده است؛ لذا هر لحظه احتمال دارد كه از جانب خداوند متعال آیه یا سوره‎هایی بر حضرت وحی شود، بنابراین طبیعی است پس از یأس و ناامید شدن از نزول قرآن، كه به پایان یافتن حیات پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ وابسته بود، سوره‎های قرآن قابل نظم و ترتیب خواهد بود.


این گروه دوم می‎گویند: نظریه اول قابل قبول نیست زیرا وجود حافظ یا جامع قرآن در دوران حیات پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ دلیل نمی‎شود كه میان سوره‎ها ترتیبی وجود داشته باشد، زیرا اگر كسی هر آنچه از قرآن كه تا آن روز نازل شده را حفظ و ضبط كرده باشد حافظ و جامع قرآن خواهد بود؛ ممكن است آنها حافظ بودند ولی به همان صورت نازل شده، نه به ترتیب موجود الآن.[2]


بر این اساس بیشتر محققین و تاریخ‎نویسان برآنند كه جمع و ترتیب سوره‎ها پس از وفات پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ برای نخستین بار بر دست امیر مؤمنان حضرت علی ـ علیه السّلام ـ و سپس «زید بن ثابت» و دیگر صحابه بزرگوار انجام گرفت. و در مجموع شاید بتوان گفت كه عمل جمع‎آوری قرآن، یك مسئله عقلی نیست تا قابل بحث و جدل باشد بلكه یك مسأله تاریخی است و با مراجعه به تاریخ ثابت می‎شود كه جمع‎آوری قرآن پس از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ صورت گرفته است.[3]


البتّه قابل ذكر است كه این مسأله مهم است ولی اهمیّت آن به اندازة تكمیل سوره‎ها و مستقل بودن هر سوره از سورة دیگر نیست كه موجب شد تا آیه‎های هر سوره با آیه‎های سوره‎های دیگر اشتباه نشود، این مهم در عهد پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ صورت گرفت یعنی تعیین حجم و مقدار سوره و تعداد و جایگاه آیات، توسط خود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ و به اذن الهی می‎باشد.

 سوره های سجده دار قرآن , لیست سوره های قرآن , فهرست سوره های قرآن

ترتیب سوره‎ها در قرآن به ترتیب نزول سوره‎ها نیست

 

ترتیب سوره‎ها در قرآن  
ترتیب سوره‎ها نمی‎تواند به ترتیب نزول آنها باشد زیرا 
اولاً: سوره‎های مَدَنی كه یقیناً پس از هجرت نازل شده‎اند در اول قرآن و سوره‎های مكی كه قبل از هجرت نازل شده‎اند در آخر قرآن قرار گرفته‎اند، درحالی كه اگر بخواهد به ترتیب نزول آنها باشد باید سوره‎های مكّی در ابتداء و سوره‎های مدنی در آخر قرار می‎گیرند؛


ثانیاً: در روایات آمده است كه اولین سوره نازل شده سوره «علق» و سپس «ن و القلم» «مزّمل» «مدثر» و... بوده است در حالی كه در قرآن‎های فعلی و موجود، اول سوره «حمد»‌ و سپس سورة «بقره» و... آمده است، پس معلوم می‎شود كه ترتیب موجود در قرآن‎ها به ترتیب نزول سوره‎ها نیست.[4]


البتّه به دلیل این‎كه جمع‎آوری و ترتیب سوره‎ها برخلاف ترتیب نزول آنها، اشكال و ایرادی را به دنبال نداشته، لذا مردم هم اعتراضی نكردند و الاّ اگر این ترتیب و جمع‎آوری آنها به اصل آن ضربه وارد می‎كرد، قطعاً مسلمان‎ها و به خصوص امیرمومنان امام علی ـ علیه السّلام ـ اجازه چنین كاری را نمی‎داد، بنابراین، ترتیب سوره‎ها به اجتهاد و رأی صحابه بوده است وبه ترتیب نزول آنهاجمع آوری نشده است.


پس از رحلت رسول اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ و پذیرفته نشدن مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ علاوه بر زید بن ثابت، عده دیگری از بزرگان صحابه به جمع‎آوری قرآن پرداختند از جمله: عبدالله بن مسعود، اُبّی بن كعب، مقداد بن اسود، سالم مولی ابی حذیفه، معاذ بن جبل و ابوموسی اشعری، البتّه می گویند: نخستین كسی كه سوره‎های قرآن را مرتب كرد، سالم مولی ابی حذیفه بود.[5] ولی به هر حال ویژگی قرآن جمع‎آوری شده، كه قرآن‎های موجود نیز از همان ترتیب سوره‎ها پیروی كرده است بدین بیان است:


1. اول سورة حمد كه به عنوان فاتحة الكتاب و اُمّ الكتاب معروف است.


2. «السَّبْع الطِّوال» یعنی هفت سوره طولانی (بقره، آل‎عمران ، نّساء، مائدة، انعام، اعراف و انفال).


3. المئین، یعنی: سوره‎هایی كه حدود صد آیه دارند (مانند براءة، نحل، هود، یوسف، كهف، إسراء، انبیاء، طه،‌ مؤمنون، شعراء، صافات).


4. المثانی، یعنی سوره‎هایی كه تعداد آنها به صد آیه نمی‎رسد ولی نسبت به سوره‎های دیگر قرآن (به خصوص سوره‎هایی طوال و المئین)، بسیار تلاوت می‎شوند، كه تعداد آنها نزدیك 20 سوره است.


5. اَلْحَوامیم، سوره‎هایی كه با لفظ «حم» شروع می‎شوند و تعداد آنها 7 سوره است.


6. الممتحنات، كه تعدا آنها قریب به 20 سوره است.


7. المفَصّلات، كه از سوره «الرحمن» شروع می‎شود تا آخر قرآن، یعنی سوره‎هایی كه آیه‎های آنها كوتاه است و خود سوره و تعداد آیات او كم است و «بسم الله الرحمن الرحیم» زود به زود تكرار می‎شود.


از این‎رو ترتیب در مصحف عثمانی، همان ترتیبی است كه در مصحف كنونی وجود دارد و با ترتیبی كه در مصحف‎های صحابه در آن وقت به كار برده شده بود، تطبیق می‎كرد.[6]


پس از آن‎كه معلوم گشت متن سوره‎های قرآن توقیفی و توسط رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ سامان یافته و مرتب شده است، این‎كه سوره‎ها به سبك و شیوة كنونی را كار پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ دانسته و یا سلیقه و اجتهاد صحابه بدانیم، ذره‎ای از اهمیت و ارزش والای قرآن كریم نمی‎كاهد، چرا كه احتمال دارد كسانی هم كه ترتیب سوره‎ها را به اجتهاد و سلیقه اصحاب می‎دانند، آن ترتیب را برگرفته از این كلام حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ دانسته كه فرمودند: «به جای تورات هفت سوره بزرگ قرآن، «سبع طوال» و به جای انجیل «مثانی» (سوره‎هایی كه بسیار خوانده می‎شود یعنی از هود تا نحل) و به جای زبور «مئین» (سوره‎های حدود صد آیه) را به من داده‎اند و سوره‎های مفصلات (سوره‎های كوتاه كه مكرر با بسم‎الله از هم جدا می‎شود)،  را هم علاوه و اضافه بر کتاب های انبیا به من داده شده است و قرآن مهیمن است بر سایر كتب آسمانی.[7]

 

===============================
پی نوشت ها:
[1] . خوئی، سید ابوالقاسم، بیان در علوم و مسایل كلی قرآن، ترجمة محمدصادق، نجفی و هاشم‎زاده هریسی، واحد خوی دانشگاه آزاد، چاپ پنجم، 1375، ج1، ص396.
[2] . معرفت، محمد‎هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، چاپ اول، 1378، ص120.
[3] . معرفت، محمد‎هادی، تلخیص التمهید، قم، مؤسسة النشر اسلامی، چاپ سوم، 1414 هـ ق، ج1، ص818.
[4] . طاهری، حبیب‎الله، درس‎هایی از علوم قرآنی، انتشارات اسوه، چاپ اول، 1377، ج1، ص295، (اقتباس).
[5] . معرفت، محمد‎هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی تمهید، چاپ اول، 1378، ص125.
[6] . معرفت، محمدهادی، تلخیص التمهید، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ سوم، 1414 هـ ق، ج1، ص115 و 143 و 178.
[7] . سعیدی روشن، محمدباقر، علوم قرآن، قم، مؤسسه پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1377، ص154.

 

منبع:tebyan.net


ویدیو : سوره‎های قرآن به چه ترتیبی در كتاب قرآن چیده شده‎اند؟ و اگر ترتیبی ندارند چرا؟