روز اسناد ملی :     17 اردیبهشت = روز اسناد ملی   روز اسناد ملی انسان در طی ...

 

 

17 اردیبهشت = روز اسناد ملی

 

روز اسناد ملی

انسان در طی قرون متمادی و در خلال رویارویی با حوادث گوناگون به تجربیات ارزشمندی دست یافته است.

تاریخ مجموعه تمامی این تجربیات است و عدم بهره مندی از این دستاورد گرانبها و سرمایه عظیم بشری می تواند ضمن آن كه به تكرار خطاها و اشتباهات گذشته بیانجامد باعث گسستگی نسل امروز با نسل های پیشین شود لذا می بایست این تجارب به نسل حاضر منتقل شود. در همین راستا اسناد ملی هر كشور  به منزله گنجینه ای گرانبها است كه به  پلی ارتباطی بین گذشته و آینده آن سرزمین  می ماند و می بایست از آن محافظت به عمل آید.

 

- تعریف سند از دیدگاه حقوق اسلامی:

در اصطلاح و فقه اسلامی روایت یك حدیث را«سند» گویند. سند به معنی طریق متن است و منظور از متن، متن حدیث است كه آن را لفظ حدیث گویند و معنی سند بطریق متن برای آن است كه دانسته شود حدیث، مأخوذ از قول چه كسی است. (كتاب بایگانی اسناد و مدارك اداری در روش تلفیق علمی، علامه حائری، ص 22 و 23).

 

- تعریف سند از دیدگاه قانون مدنی ماده 1284:

"سند عبارت است از هر نوشته‌ای كه در مقام دعوی یا دفاع قابل استفاده باشد."

 

- تعریف سند از نظر قوانین مالی ایران:

در قوانین مالی ایران سند به صورت كلی تعریف نشده، بلكه بر حسب مورد تعریف گردیده است. ماده 16 قانون محاسبات عمومی مكتوب 21 سفر 1329 می‌گوید بودجه دولت سندی است كه معاملات دخل و خرج مملكتی برای مدت معینی در آن پیش‌بینی و تثبیت می گردد. مدت مزبور را سند مالیه گویند، كه عبارت است از یك سال شمسی(همان كتاب ص 24).

 

- تعریف سند از دیدگاه اصول حسابداری:

هر نوشته ای كه ذمه سازمان یا شخص حقیقی یا حقوقی را كه به نحوی با سازمان طرف حساب و معامله است مشغول یا بری نماید یا مبین پرداخت وجهی جهت خرید كالا یا خدمات و یا حاكی از انعقاد قرارداد یا وقوع عقدی باشد و یا از آثار ناشی از حقوق خاصی حكایت نماید به شرط وجود اهلیت و دارا بودن امضاء مجاز لازم برای رسیدن به یكی از مقاصد سند محسوب می‌شود(همان كتاب ص 26)

 

- تعریف سند در قانون سازمان اسناد ملی ایران:

كلیه اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عكس ها، نقشه‌ها، كلیشه ها، نمودارها، فیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و سایر اسنادی كه در دستگاه دولت تهیه شده و یا به دستگاه دولت رسیده است و بطور مداوم در تصرف دولت بوده از لحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی به تشخیص سازمان اسناد ملی ایران ارزش نگهداری داشته باشد.(تبصره ماده اول قانون مصوب 17/2/1349)

 

- تعریف سند از دیدگاه علم كتابداری:

هر نوع نوشته خطی، چاپی، عكسی و یا بصورت های دیگر و هر شیئی مادی را كه بتوان از محتوای  آن اطلاعاتی بدست آورد "دبیزه" یا "مدرك" گویند.(اصطلاحات كتابداری)

پس از تجزیه و تحلیل وجوه اشتراك و افتراق تعاریف یاد شده، عبارت زیر به عنوان تعریف سند پیشنهاد می‌گردد: "سند عبارت است از اطلاعات مضبوط اعم از نوشتاری، دیداری، شنیداری كه توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی ایجاد شده و دارای ارزش نگهداری باشد."

 

تاریخچه آرشیو در ایران

رسم نگهداری و حفاظت از اسناد و مدارك دولتی در ایران از دیرباز رایج بوده است. در دوران هخامنشیان هسته مركزی و زیربنای تشكیلات اداری امپراطوری را"بایگانی سلطنتی" تشكیل می داد. در حقیقت مغز متفكر سازمان اداری، رئیس بایگانی سلطنتی بود كه فرمان های شاه را به زیردستان ابلاغ می كرد؛ وی مسئول ضبط و ربط مكاتبات حكومتی، فرمان ها و دستورهای شاه و دیگر وقایع مهم روز بود. پس از فتح ایلام، ایرانیان با لوحه های گلی آشنا شدند و از كاربرد آن در امور تجاری و اداری اطلاع یافتند.

 

ایرانیان در میانه قرن پنجم پیش از میلاد از موادی مانند: چرم و پاپیروس برای نوشتن استفاده  می كردند. اما به سبب آسیب پذیری این مواد، اسناد و مدارك دوره هخامنشی دوام زیادی نیاورد و بیشتر آنها از بین رفت. اسناد باقی مانده از دوران هخامنشی در مقایسه با اسناد موجود در آرشیوهای منطقه، بسیار اندك است.

 

خوشبختانه با وجود ظرافت و آسیب پذیری این اسناد، معدودی از آنها كه از چرم و پاپیروس بوده، در شنزارهای مصر پیدا شده است. یكی از این گنجینه های پر ارزش، یك كیسه پستی حاوی چندین نامه است. این نامه ها كه به دلایل نامعلومی به مقصد نرسیده، حاوی دستورهایی به افراد مختلف بوده و در سال های 410 تا 411 پیش از میلاد نوشته شده است.

 

بی تردید سازمان های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اكباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهایی كه محل زندگی شاهان ایرانی بود، وجود داشته است. پس از تسلط یونانیان بر ایران، اسكندر با بهره گیری از شیوه ها و بنیادهای آرشیوی ایرانیان، سازمان آرشیوی سلطنتی ایران را توسعه داد و حتی هنگامی كه نسخه های اصلی اسنادش در یك آتش سوزی از بین رفت، بی درنگ دستور داد با استفاده از رونوشت اسناد كه در اختیار فرماندهان نظامی بود، اسناد از بین رفته را بازنویسی كنند.

 

شیوه ایرانیان در نگهداری اسناد دیوانی، بعدها چنان گسترش یافت كه معمول دیگر حكومت ها نیز گردید. و آنان شیوه ایرانیان را در حفظ و نگهداری اسناد، در سرزمین های خویش نیز به كار بردند. در دوره صفویه رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احكام و نشانه ها و نامه ها و اسناد در دفاتر مخصوصی ثبت می شد. محل نگهداری این دفترها كه "انبار دفترخانه دیوان اعلا" نام داشت ظاهراً عمارت چهل ستون بود.

 

 

 

 

در دوره قاجاریه از زمان فتحعلی شاه، اسناد و مكاتبات و سواد فرمان ها در دربار نگهداری می شد و آرشیو جزو اداره بیوتات به شمار می رفت. از زمان ناصرالدین شاه، علاوه بر بخش نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاسی در وزارت امور خارجه و اسناد مالی در دستگاه میرزا یوسف خان مستوفی الممالك گردآوری می شد اما روش صحیحی برای نگهداری اسناد و نوشته ها وجود نداشت. سرانجام در سال 1278 خورشیدی وزارت خارجه به پیروی از روش بایگانی كشورهای اروپایی، بایگانی خود را مرتب كرد.

 

پس از انقلاب مشروطه و در طی سال های 1280 تا 1309 خورشیدی اقدام هایی برای به كاربردن روش های نوین بایگانی با استفاده از دانش و تجارت هیأت های فرانسوی و بلژیكی انجام گرفت. سرانجام در اردیبهشت ماه 1309 تأسیس مركزی برای حفظ اسناد دولتی در جلسه هیأت وزیران به تصویب رسید. به این ترتیب تا سال 1345 كه لایحه تأسیس(سازمان اسناد ملی ایران) به هیأت دولت ارائه شد، هرچند وقت، یك بار لوایحی در این باره مورد بررسی قرار می گرفت.

 

پس از طرح لایحه مزبور در 23/8/45 و طی مراحل مختلف رد و قبول، سرانجام در جلسه هفدهم اردیبهشت ماه 1349 مجلس شورای ملی قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران به تصویب رسید و برای اجرا به دولت ابلاغ شد بدین سان مقدمات تشكیل آرشیو ملی ایران به عنوان پاسدار فرهنگ و هویت تاریخی كشور به وجود آمد.

 

شورای سازمان

به موجب ماده چهارم قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران، شورای سازمان مركب از اشخاص زیر است:

1- وزیر امور خارجه؛

2- وزیر فرهنگ و آموزش عالی؛

3- دادستان كل كشور؛

4- دبیركل سازمان امور اداری و استخدامی كشور؛

5- دادستان دیوان محاسبات؛

6- دو نفر از اشخاص متبحر در فرهنگ و تاریخ ایران به پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب هیات وزیران كه برای مدت سه سال انتخاب می شوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است.

بجای اعضای مذكور در چهار بند اول ممكن است، معاونین آنها حضور یابند. اعضای شورا از بین خود یك نفر را به عنوان رئیس انتخاب می كنند.

 

پژوهشكده اسناد

از آن جا كه آرشیو حافظه ملی هر كشور است و سازمان های آرشیوی علاوه بر وظایف اجرائی، دارای رسالت فرهنگی و پژوهشی نیز هستند و با عنایت به تأكید مقام معظم رهبری و مقام محترم ریاست جمهوری بر ضرورت حفظ، مرمت و اشاعه اسناد و به منظور تحقق اهداف پژوهشی و گسترش فرهنگ آرشیوی و كمك به محققان كشور، سازمان اسناد ملی ایران، در سال 1372 موفق به طرح و اخذ موافقت موسسه مطالعات و تحقیقات آرشیوی، (پژوهشكده اسناد) از وزارت فرهنگ و آموزش عالی شد. اهم اهداف و وظایف پژوهشكده اسناد به شرح زیر می باشد:

الف – مطالعه و تحقیق در مورد اسناد موجود در آرشیو سازمان اسناد ملی ایران و سایر مراكز آرشیوی به منظور كشف نكات مبهم و مكتوم تاریخی در جهت تدوین تاریخ جامع معاصر ایران.

 

ب- مطالعه و تحقیق در خصوص شیوه های بازسازی و مرمت اسناد و استفاده از روش های نوین علمی برای شناسایی عوامل مخرب و موثر بر اسناد و یافتن راه های مقابله با آنها.

 

ج – بررسی و مطالعه روش های طبقه بندی اسناد مطابق با استانداردهای جهانی

 

د- تلاش در جهت ساخت و تهیه مواد لازم برای مرمت اسناد در داخل كشور.

 

ه – تهیه كلیدواژه ها، اصطلاح نامه ها، اصول شماره گذاری و نمایه سازی در جهت استفاده صحیح و علمی از كامپیوتر به منظور ارائه شیوه های بازیافت اطلاعات موجود و اشاعه آنها.

 

و- تهیه و آماده سازی مجموعه های اسنادی برای انتشار به صورت گزارش، كتاب و یا نشریات مربوط .

ز- تهیه و تنظیم و ارائه طرح های پژوهشی در زمینه تاریخ معاصرایران به پژوهشگران.

ح- همكاری با موسسات دولتی، دانشگاه ها و مراكز پژوهشی و مطالعاتی فرهنگی و علمی داخل و خارج از كشور و راهنمایی آنان در زمینه اسناد آرشیوی.

 

ط- معرفی و شناساندن اسناد موجود در سازمان اسناد ملی ایران و تهیه راهنماهای لازم به منظور تسهیل در این امر.

 

در حال حاضر پژوهشكده اسناد با طراحی سه گروه در زمینه تحقیقات آرشیوی، مطالعات و حفظ و نگهداری اسناد، گروه تحقیقات تاریخ معاصر ایران به تكمیل كادر هیات علمی خود مشغول است.

پژوهشكده اسناد دارای شورای عالی مركب از ریاست و معاونان سازمان و سه تن از شخصیت های علمی كشور است كه جلسات آن هر دو ماه یكبار تشكیل می شود. علاوه بر فعالیت های جاری، بر اساس مقررات خود طرح هایی را اجرا و طرح های دیگری را در دست اجرا دارد.

 

آرشیو شفاهی سازمان اسناد ملی کشور

در سازمان اسناد ملی بخشی بنام"آرشیو شفاهی" وجود دارد. در این بخش هر یک از افراد هنرمند، سیاستمدار، دانشمند، پزشک، مهندس، می توانند تجربیات، مشاهدات و خاطرات خود را برای آیندگان باز گویند. این اسناد شفاهی نیز حامل پیام های فرهنگی و اجتماعی هستند که تمامی آحاد مردم و نه تنها پژوهشگران می توانند پیشینه ی فرهنگی خود را در آن کشف کنند.

 

بخش آثار دست نوشته سازمان اسناد ملی

برای نخستین بار در ایران آرشیو تخصصی برای نگهداری از اسناد و دست نوشته های هنرمندان، نویسندگان، شعرا و تمام مشاهیر کشور راه اندازی می شود. اکنون دست نوشته های تعدادی از مفاخر و نویسندگان بنام هم چون ملک الشعرای بهار، جمال زاده، پروین اعتصامی، پژمان بختیاری و... در اختیار سازمان اسناد ملی ایران قرار گرفته است اما هنوز بخش عمده ای از آثار این بزرگان در اختیار خانواده های آنهاست که در صورت همکاری آنها با سازمان اسناد ملی و حتی ارائه نسخه های کپی این دست نوشته ها نیز می توان برای تکمیل این آرشیو تخصصی در کشور اقدام کرد.

منبع: سایت صدا و سیما

ویدیو : روز اسناد ملی