تفسیرصحیفه سجادیه - دعای پنجاه و دوم : و كان من دعائه علیه السلام فى الالحاح ...
|
و كان من دعائه علیه السلام فى الالحاح على الله تعالى
دعاى پنجاه و دوم در الحاح و مبالغه نمودن در مسالت از خداى تبارك و تعالى.
«یا الله الذى لا یخفى علیه شى ء فى الارض و لا فى السماء! و كیف یخفى علیك- یا الهى- ما انت خلقته؟!». اى خداوندى كه پوشیده نیست بر او هیچ چیز نه در زمین و نه در آسمان، و چگونه پوشیده شود بر تو اى خداوند من آنچه تو آفریده اى آن را؟! «و كیف لا تحصى ما انت صنعته؟!». و چگونه به شمار نتوانى آورد آنچه تو صنع كرده اى آن را؟! مراد كمال علم است و احاطه ى آن بر جمیع معلومات. یعنى هیچ معلومى مطلقا از دایره ى علم تو خارج نیست. هر چه دانستنى است در دو جهان نیست از علم شاملش پنهان «او كیف یغیب عنك ما انت تدبره؟!». یا چگونه غایب شود از تو آنچه تو تدبیر كرده اى آن را؟! «او كیف یستطیع ان یهرب منك من لا حیاه له الا برزقك؟!». یا چگونه استطاعت و توانایى داشته باشد كه بگریزد از تو آنكه زندگانى نیست مر او را مگر به رزق تو؟! «او كیف ینجو منك من لا مذهب له فى غیر ملكك؟!». یا چگونه رستگارى یابد از عذاب تو آنكه نباشد او را راهى در غیر پادشاهى تو ؟! «سبحانك! اخشى خلقك لك اعلمهم بك». اشاره الى قوله تعالى: (انما یخشى الله من عباده العلماء)، اى: لیس یخاف الله حق خوفه و لا یحذر معاصیه خوفا من نقمته الا العلماء الذین یعرفون الله حق معرفته. اذ شرط الخشیه معرفه المخشى و العلم بصفاته و افعاله. فمن كان اعلم به كان اخشى منه. و لذلك قال علیه السلام: «انى اخشاكم لله و اتقاكم له». و عن الصادق علیه السلام: «یعنى بالعلماء من صدق قوله فعله. و من لم یصدق قوله فعله، فلیس بعالم». (یعنى:) تنزیه مى كنم تو را از هر چه نه لایق است به كبریایى تو تنزیه كردنى! ترسنده ترین خلق تو داناترین ایشان است به تو. این كلام میمنت فرجام اشاره است به آنچه در قرآن مجید واقع است كه: «جز این نیست كه مى ترسند از خداى از جمله بندگان او دانایان». چه، شرط خشیت دانستن مخشى منه است و علم به صفات و افعال او. پس هر كه را دانش بیشتر، ترس او افزونتر. و از این است كه حضرت پیغمبر صلى الله علیه و آله فرموده: من ترسكارترینم مر خداى را. «و اخضعهم لك اعملهم بطاعتك». و فروتن ترین ایشان مر تو را كاركننده ترین ایشان است به طاعت تو. «و اهونهم علیك من انت ترزقه و هو یعبد غیرك». و خوارترین ایشان بر تو آن كسى است كه تو روزى دهى او را و او عبادت و پرستش كند غیر تو را. «سبحانك! لا ینقص سلطانك من اشرك بك و كذب رسلك». تنزیه مى كنم تو را خداوندا تنزیه كردنى! كم نمى كند پادشاهى تو را كسى كه شرك آورد به تو و تكذیب نمود پیغمبران تو را. «و لیس یستطیع من كره قضاءك ان یرد امرك». و نتواند آن كسى كه كراهت دارد به حكم و فرمان تو را آنكه بازگرداند امر تو را. «و لا یمتنع منك من كذب بقدرتك». و امتناع و سرباز نتواند زد از حكم تو آن كس كه تكذیب كرد قدرت تو را. «و لا یفوتك من عبد غیرك». و فوت نشود از تو و از تصرف تو بیرون نرود آن كس كه پرستید غیر تو را. «و لا یعمر فى الدنیا من كره لقاءك». و زندگانى نیابد در دنیا آن كس كه كراهت دارد لقاى ثواب تو را. «سبحانك! ما اعظم شانك و اقهر سلطانك!». تنزیه مى كنم تو را خداوندا تنزیه كردنى! چه بزرگ است شان تو! و چه قاهر است سلطنت و پادشاهى تو كه هر چه هست مقهور اوست! «و اشد قوتك!». و چه محكم است قدرت تو! «و انفذ امرك». و چه نافذ و روان است فرمان تو! «سبحانك! قضیت على جمیع خلقك الموت- من وحدك و من كفر بك- و كل ذائق الموت ». پاكا خداوندا! حكم كردى بر جمیع مخلوقات خود مرگ را، خواه آن كس كه به یگانگى دانست تو را و خواه آن كس كه كافر شد به تو، و همه چشنده اند شربت مرگ را. «و كل صائر الیك». و همه بازكرده اند به سوى تو. «فتباركت و تعالیت لا اله الا انت وحدك لا شریك لك». پس بزرگى و برترى مر توراست نیست هیچ معبودى سزاى پرستش الا تو در حالتى كه یگانه اى و هیچ انبازى نیست مر تو را. «آمنت بك. و صدقت برسلك و قبلت كتابك. و كفرت بكل معبود غیرك. و برئت ممن عبد سواك». ایمان آوردم به تو. و تصدیق كردم به پیغمبران تو. و پذیرفتم كتاب تو را- و آنچه در آن مكتوب است از اوامر و نواهى منقاد شدم. و كافر شدم به هر معبودى غیر تو. و بیزار شدم از آن كس كه عبادت و پرستش نمود غیر تو را. «اللهم انى اصبح و امسى مستقلا لعملى، معترفا بذنبى، مقرا بخطایاى». بار خدایا، به درستى كه من بامداد كردم و شبانگاه كردم در حالتى كه اندك شمارنده ام كردار خود را، اعتراف كننده ام گناهان خود را، اقرار كننده ام به خطایاى خود. «انا باسرافى على نفسى ذلیل». من به اسراف كردن و تجاوز نمودن از حدود تو بر نفس خود خوار و بیمقدارم. «عملى اهلكنى». كردار من به هلاكت رسانید مرا. «و هواى اردانى». الهوى: ما تمیل الیه النفس. اردانى، اى: اوقعنى فى مهلكه. و منه قوله تعالى: (و ذلكم ظنكم الذى ظننتم بربكم ارداكم)، اى: اهلككم. (یعنى:) و میل و نفس من- به مقتضیات طبیعت خود از لذات دنیویه كه بیرون از حدود شریعت باشد- مرا در مهلكه انداخت. «و شهواتى حرمتنى». الشهوه: كل شى ء من المعاصى یضمره صاحبه و یصر علیه و ان لم یعمله. و قیل: هو ان یرى جاریه حسناء فیغض طرفه ثم ینظر بقلبه كما كان ینظر بعینه. و آرزوهاى من مرا محروم كرد از ثواب تو. «فاسالك- یا مولاى- سوال من نفسه لاهیه لطول امله». لاهیه، اى: غافله. و منه قوله تعالى: (لاهیه قلوبهم)، اى: متشاغله عما یدعون الیه. (یعنى:) پس مى خواهم از تو- اى خداوند من- خواستن آن كسى كه نفس او غافل باشد از جهت درازى امید او در امور دنیویه. «و بدنه غافل لسكون عروقه». العرق من الحیوان: الاجوف الذى یكون فیه الدم. و الجمع: عروق. قاله ابن الاثیر فى نهایته. (یعنى:) و بدن او غفلت ورزنده است از جهت سكون رگهاى او. و این كنایه است از عدم اتیان به طاعات و عبادات. چه، اتیان به آنها مستلزم حركت عروق است. «و قلبه مفتون بكثره النعم علیه». و دل او مبتلا شده باشد به بسیارى نعمتها بر او. «و فكره قلیل لما هو صائر الیه». و فكر او اندك باشد از براى آن چیزى كه او بازگردنده است به سوى او- یعنى از امور آخرت. «سوال من قد غلب علیه الامل، و فتنه الهوى». فتنه، اى: اضله. و الفاتن: المضل عن الحق. (یعنى:) سوال آن كس كه غالب شده باشد بر او امید و مبتلا ساخته باشد و در فتنه افكنده باشد او را هوا و هوس. و ترك عاطف در این مقام به جهت آنكه تاكید است مر فقرات اولى را. «و استمكنت منه الدنیا». مكنته من الشى ء و امكنته منه فتمكن منه و استمكن. قاله الزمخشرى فى اساس البلاغه. (یعنى:) و دست یافته باشد دنیا بر او. «و اظله الاجل». اى: دنا منه و قرب حتى القى علیه ظله. یقال: اظلك فلان، اذا دنا منك كانه القى علیك ظله، ثم قیل: اظلك امر كذا و اظلك امر كذا و اظلك شهر كذا، اى: دنا منك. و فى الحدیث انه خطب آخر یوم من شعبان فقال: «ایها الناس، قد اظلكم شهر عظیم». یعنى رمضان. اى: اقبل علیكم و دنا منكم كانه القى علیكم ظله. قاله ابن الاثیر فى نهایته. (یعنى:) و نزدیك شده باشد او را اجل- یعنى انتهاى مدت زندگانى و اوقات حیات او. «سوال من استكثر ذنوبه و اعترف بخطیئته». و خواستن آن كس كه بسیار انگاشته باشد گناهان خود را و اعتراف كرده باشد به گناه خود. «سوال من لا رب له غیرك، و لا ولى له دونك، و لا منقذ له منك، و لا ملجا له منك الا الیك». خواستن آن كس كه پروردگارى نباشد مر او را غیر از تو، و مددكارى نباشد مر او را سواى تو، و رهاننده نباشد مر او را از عقاب تو، و پناهى نباشد مر او را از عقوبات تو مگر آنكه پناه آورنده باشد به سوى تو. «الهى، اسالك بحقك الواجب على جمیع خلقك». اى خداوند من، سوال مى كنم تو را به حق تو كه واجب است بر همه ى خلقان تو. «و باسمك العظیم الذى امرت رسولك ان یسبحك به». اشاره الى ما قاله- سبحانه- فى سوره الواقعه: (فسبح باسم ربك العظیم) و به حق نام بزرگ تو كه فرموده اى رسول خود را كه تسبیح گوید تو را به آن نام. «و بجلال وجهك الكریم الذى لا یبلى و لا یتغیر، و لا یحول و لا یفنى». اى: بعظمه ذاتك الكریمه. لان العرب یذكرون الوجه و یریدون به صاحبه، كما قررناه سابقا. و بلى الثوب یبلى- بالكسر، كرضى یرضى-: اندرس. و لا یحول، اى: لا یتحرك. یقال حال الشى ء یحول، اذا تحرك. و منه الحدیث ان رسول الله صلى الله علیه و آله كان یقول اذا لقى العدو: «اللهم بك احول، و بك اصول، و بك اقاتل»، اى: بك اتحرك و بك احمل على العدو. یعنى: و به حق بزرگى ذات كریم تو كه كهنه نشود به مرور ایام و لیالى و متغیر نشود از حالى به حالى و متحرك نشود و فانى نشود. «ان تصلى على محمد و آل محمد. و ان تغنینى عن كل شى ء بعبادتك». «ان تصلى» مفعول ثان ل«اسالك». اى: اسالك ان تصلى. یعنى: سوال مى كنم تو را اینكه رحمت كنى بر محمد و آل او و اینكه بى نیاز گردانى مرا از همه چیز به عبادت و پرستش خود. «و ان تسلى نفسى عن الدنیا بمخافتك». «تسلى» من الافعال و التفعیل. یقال: سلانى من همى تسلیه و اسلانى، اى: كشفه عنى. و الحاصل: ان تطیب نفسى. (یعنى:) و اینكه خوش دارى نفس مرا از دنیا به ترس خود. «و ان تثیبنى بالكثیر من كرامتك برحمتك». على صیغه المضارع من باب الافعال من الثواب. و فى بعض النسخ: «تثنى» من الثناء. (یعنى:) و ثواب دهى مرا- یا: ثنا كنى بر من- به بسیارى از كرامت و نوازش خود به رحمت خود. «فالیك افر. و منك اخاف. و بك استغیث. و ایاك ارجو. و لك ادعو». پس مى گریزم به سوى تو و گریزگاه من نیست به غیر تو. و از تو مى ترسم نه از غیر تو. و به تو فریادرسى مى خواهم نه به غیر تو. و به تو امید دارم نه به غیر تو. و تو را مى خوانم نه غیر تو را. و این حصرها مقتضاى تقدیم مفعول است. چنانچه در محل خود مبین شده. «و الیك الجا. و بك اثق. و ایاك استعین. و بك اومن. و علیك اتوكل. و على جودك و كرمك اتكل». و به سوى تو پناه مى جویم نه به غیر تو. و به تو استوار و وثوق دارم نه به غیر تو. و از تو یارى مى خواهم نه از غیر تو. و به تو ایمان آورده ام نه به غیر تو. و بر تو توكل و اعتماد دارم نه به غیر تو. و بر جود و كرم تو اعتماد دارم نه به غیر تو. |
ویدیو : تفسیرصحیفه سجادیه - دعای پنجاه و دوم