تفسیرصحیفه سجادیه - دعای سى و یكم : و كان من‌ دعائه علیه السلام فى ذكر التوبه ...



دعای وداع ماه رمضان صحیفه سجادیه , دعای 44 صحیفه سجادیه , دعای هفتم صحیفه سجادیه

و كان من‌ دعائه علیه السلام فى ذكر التوبه ‌و‌ طلبها
«اللهم یا‌ من‌ لا‌ یصفه نعت الواصفین». بار خدایا، اى آنكه نمى تواند ستود او‌ را‌ ستایش وصف كنندگان ‌و‌ ستایندگان.
«و یا‌ من‌ لا‌ یجاوزه رجاء الراجین». ‌و‌ اى آنكه در‌ نمى گذرد از‌ او‌ امید امیدواران.
«و یا‌ من‌ لا‌ یضیع لدیه اجر المحسنین». ‌و‌ اى آنكه ضایع نمى شود نزد او‌ مزد نیكوكاران.
«و یا‌ من‌ هو منتهى خوف العابدین». ‌و‌ اى آنكه اوست محل نهایت ترس عبادت كنندگان.
«و یا‌ من‌ هو غایه خشیه المتقین». ‌و‌ اى آنكه اوست غایت ترس پرهیزكاران. ‌و‌ اگر چه به‌ حسب لغت خوف ‌و‌ خشیت به‌ یك معنى است، لیكن در‌ عرف طایفه ‌ى‌ اهل حق میان ایشان فرق است. چه، خشیت خوفى باشد كه‌ به‌ سبب شعور به‌ عظمت ‌و‌ هیبت حق عز ‌و‌ جلا ‌و‌ وقوف بر‌ نقصان خود ‌و‌ قصور از‌ اداى حق بندگى لازم آید، ‌و‌ این خوفى است خاص، لقوله تعالى: (انما یخشى الله
من عباده العلماء) ‌و‌ خوف اعم از‌ این است.
«هذا مقام من‌ تداولته ایدى الذنوب ‌و‌ قادته ازمه الخطایا». تداولته، اى: تناوبته. ‌و‌ القاده: جمع القائد، ‌و‌ هو خلاف السائق. ‌و‌ الازمه: جمع الزمام، ‌و‌ هو حبل یقاد به‌ الخیل ‌و‌ نحوه. یعنى: این جایگاه ‌آن كسى است كه‌ به‌ نوبت درآورده او‌ را‌ دستهاى گناهان- ‌و‌ كلام مبنى بر‌ استعاره است- ‌و‌ كشنده اند او‌ را‌ مهارهاى گناهان. «و استحوذ علیه الشیطان». اى: غلب. ‌و‌ منه قوله تعالى (استحوذ علیهم الشیطان)، اى: استولى. (یعنى:) ‌و‌ غلبه كرده است بر‌ او‌ دیو سركش. «فقصر عما امرت به‌ تفریطا». التفریط: التقصیر. (یعنى:) پس‌ تقصیر كرده است از‌ آنچه فرموده اى به‌ آن، تقصیر كردنى. «و تعاطى ما‌ نهیت عنه تغریرا». تعاطیت الشى ء ‌و‌ عطوته: تناولته. ‌و‌ فلان تعاطى كذا، اذا كان یخوض فیه. ‌و‌ یقال: فلان تعاطى الشى ء، اذا عمد الى اخذه. ‌و‌ التغریر: حمل النفس على الغرر. یعنى: ‌و‌ فراگرفته است آنچه نهى كرده اى تو‌ او‌ را‌ از‌ آن، از‌ روى تعزیر- یعنى
در هلاكت ‌و‌ خطر انداختن نفس خود.
«كالجاهل بقدرتك علیه او‌ كالمنكر فضل احسانك الیه». همچو نادان به‌ قدرت تو‌ بر‌ او، یا‌ همچو منكر فضل احسان ‌و‌ اعطاى تو‌ به‌ سوى او. «حتى اذا انفتح له بصر الهدى ‌و‌ تقشعت عنه سحائب العمى، احصى ما‌ ظلم به‌ نفسه ‌و‌ فكر فیما خالف به‌ ربه». الهدى: مصدر بمعنى الاهتداء. تقشع السحاب ‌و‌ انقشع، اذا زال ‌و‌ انكشف. ‌و‌ قشعته الریح: كشفته. ‌و‌ السحائب: جمع السحابه، ‌و‌ هى الغیم. یعنى: تا‌ آنكه (وقتى) گشوده شد مر او‌ را‌ چشم هدایت ‌و‌ راه راست یافتن ‌و‌ واشد ‌و‌ زایل گردید از‌ او‌ ابرهاى كورى ‌و‌ ضلالت، بازشمرد آنچه بیداد كرده بود به‌ ‌آن نفس خود را‌ ‌و‌ اندیشه كرد در‌ آنچه مخالفت كرد به‌ ‌آن پروردگار خود را. «فراى كثیر عصیانه كثیرا، ‌و‌ جلیل مخالفته جلیلا». «كثیر عصیانه» روى بالثاء المثلثه ‌و‌ الباء الموحده. ‌و‌ كذا الثانى ایضا. ‌و‌ الفرق بینهما ان‌ الكثیر- بالثاء المثلثه- یطلق فى الكمیات من‌ العدد ‌و‌ الوزن ‌و‌ الذراع ‌و‌ شبهه، ‌و‌ الكبیر- بالباء الموحده- یطلق فى الكیفیات من‌ علو المنزله ‌و‌ الشرف ‌و‌ الفخامه ‌و‌ العظمه. ‌و‌ هذا المعنى هو المراد هنا. ‌و‌ الجلیل الاول ایضا بمعنى الكثره العددیه. ‌و‌ الثانى بمعنى العظمه ‌و‌ الفخامه التى تكون فى الكیفیات. ‌و‌ من‌ لم یتبع فسر الجلیل بالیسیر ‌و‌ قال: انه من‌ الاضداد.
و الظاهر ان‌ الجلل من‌ الاضداد لا‌ الجلیل. قال الجوهرى فى الصحاح: الجلل ایضا الهین. ‌و‌ هو من‌ الاضداد. ‌و‌ قال امرو القیس لما قتل ابوه:«الا كل‌ شى ء سواه جلل»، اى: هین یسیر. انتهى، لكنه قال بعد ذلك: ‌و‌ الجلیل: العظیم. ‌و‌ الجلیل: الثمام، ‌و‌ هو نبت ضعیف یحشى به‌ خصاص البیوت. ‌و‌ یمكن ان‌ یكون مراد من‌ فسر الجلیل بالیسیر مراده هذا، لكنه بعید. یعنى: پس‌ دید كه‌ بسیار نافرمانى او‌ بزرگ است ‌و‌ كثرت مخالفت او‌ عظیم است. پس‌ فقره ‌ى‌ ثانیه تاكید باشد مر فقره ‌ى‌ اولى را. ‌و‌ بعضى از‌ متتبعین قاصر التتبع تفسیر جلیل اول را‌ به‌ یسیر ‌و‌ اندك كرده اند، به‌ گمان آنكه جلیل به‌ معنى یسیر ‌و‌ قلیل آمده. ‌و‌ ظاهرا آنچه به‌ معنى یسیر آمده جلل است نه جلیل. بلى جلیل به‌ معنى گیاه ضعیف آمده است كه‌ خانه هایى را‌ كه‌ از‌ نى باشد از‌ ‌آن پر مى كنند، لیكن بسیار دور است این معنى. ‌و‌ الله اعلم باسرار كلام اولیائه.
«فاقبل نحوك موملا لك مستحییا منك». پس‌ روى كرد به‌ جانب تو‌ در‌ حالتى كه‌ امیددارنده است تو‌ را‌ ‌و‌ شرمنده است از‌ تو. «و وجه رغبته الیك ثقه بك». ‌و‌ متوجه ساخت رغبت ‌و‌ خواهش خود را‌ به‌ سوى تو‌ در‌ حالتى كه‌ اعتماد كننده است بر‌ رحمت تو. «فامك بطمعه یقینا، ‌و‌ قصدك بخوفه اخلاصا». ام، اى: قصد.
یعنى: پس‌ قصد كرد تو‌ را‌ به‌ طمع خود از‌ روى یقین، ‌و‌ توجه كرد (به سوى تو) به‌ ترسى كه‌ داشت از‌ روى اخلاص. «قد خلا طمعه من‌ كل‌ مطموع فیه غیرك، ‌و‌ افرخ روعه من‌ كل‌ محذور منه سواك». افرخ الروع، اى: ذهب الفزع. یقال: لیفرخ روعك، اى: لیخرج عنك فزعك كما یخرج الفرخ من‌ البیضه. قاله الجوهرى فى الصحاح. ‌و‌ قال ابو عبیده الهروى فى كتابه: افرخ فواد الرجل، اذا خرج روعه منه كما تفرخ البیضه اذا انفلقت عن الفرخ فخرج منها. قال: ‌و‌ الروع فى الفواد كالفرخ فى البیضه انتهى كلامه. «من كل» متعلق بروع. یعنى: به‌ تحقیق كه‌ خالى شد طمع او‌ از‌ هر‌ كسى كه‌ طمع از‌ او‌ كنند غیر تو، ‌و‌ زایل شد ترس او‌ از‌ هر‌ چیزى كه‌ ترسیده شده است از‌ او‌ سواى تو.
«فمثل بین یدیك متضرعا». یقال: مثل الرجل یمثل مثولا، اذا انتصب قائما. (یعنى:) پس‌ بایستاد در‌ برابر تو‌ در‌ حالتى كه‌ زارى ‌و‌ تضرع كننده است. «و غمض بصره الى الارض متخشعا». ‌و‌ فروچید چشم خود را‌ به‌ زمین در‌ حالتى كه‌ ترسنده است. «و طاطا راسه لعزتك متذللا». اى: خفض راسه. (یعنى:) ‌و‌ پیش افكند سر‌ خویشتن را‌ از‌ جهت عزت ‌و‌ عظمت تو، در‌ حالتى كه‌ متذلل ‌و‌ خوارى كننده است.
«و ابثك من‌ سره ما‌ انت اعلم به‌ منه خضوعا». بث الخبر- بالباء الموحده ‌و‌ الثاء المثلثه- ‌و‌ ابثه بمعنى نشره. یقال: ابثثتك سرى، اى: اظهرته لك. (یعنى:) ‌و‌ آشكار كرد پیش تو‌ از‌ رازها ‌و‌ پوشیده هاى خود آنچه تو‌ داناترى به‌ ‌آن از‌ او، در‌ حالتى كه‌ فروتنى كننده است. «و عدد من‌ ذنوبه ما‌ انت احصى لها خشوعا». ‌و‌ شماره نمود از‌ گناهان خویش آنچه تو‌ شمار ‌آن را‌ بهتر مى دانى از‌ او، در‌ حالتى كه‌ ترسكار است. ‌و‌ فرق میان خضوع ‌و‌ خشوع ‌آن است كه‌ خضوع مخصوص بدن است ‌و‌ خشوع در‌ بدن ‌و‌ بصر ‌و‌ صوت همه استعمال مى كنند. «و استغاث بك من‌ عظیم ما‌ وقع به‌ فى علمك، ‌و‌ قبیح ما‌ فضحه فى حكمك، من‌ ذنوب ادبرت لذاتها فذهبت، ‌و‌ اقامت تبعاتها فلزمت». ‌و‌ طلب فریادرسى كرد به‌ تو‌ از‌ بزرگى آنچه واقع شده به‌ ‌آن در‌ علم تو، ‌و‌ زشتى آنچه رسوا كرده او‌ را‌ در‌ حكم تو، از‌ گناهانى كه‌ پشت بر‌ او‌ كرده ‌و‌ برطرف شده خوش مزه گیهاى ‌آن پس‌ رفته ‌و‌ باطل گردیده، ‌و‌ به‌ جا مانده تبعات- یعنى عقوبات- ‌آن پس‌ لازم ‌و‌ واجب گردیده ‌آن عقوبات.
«لا ینكر- یا‌ الهى- عدلك ان‌ عاقبته». انكار نمى كند ‌و‌ ناخوش نمى داند- اى خداوند من- عدل تو‌ را‌ اگر
عقوبتش كنى. چه، مقتضاى عدل ‌آن است كه‌ معاقب گردد. «و لا‌ یستعظم عفوك ان‌ عفوت عنه ‌و‌ رحمته. لانك الرب الكریم الذى لا‌ یتعاظمه غفران الذنب العظیم». لا‌ یستعظم، اى: لا‌ یعد عظیما. ‌و‌ لا‌ یتعاظمه شى ء، اى: لا‌ یعظم عنده شى ء. قاله الجوهرى فى الصحاح. (یعنى:) ‌و‌ بزرگ نمى شمارد عفو تو‌ را‌ اگر عفو كنى از‌ او‌ ‌و‌ رحمت كنى او‌ را. زیرا كه‌ تو‌ پروردگارى كریم در‌ غایت كرم كه‌ بزرگ نیست نزد تو‌ آمرزیدن- یعنى از‌ گناه درگذشتن- گناه بزرگ را.
«اللهم فها انا ذا قد جئتك مطیعا لامرك فیما امرت به‌ من‌ الدعاء، متنجزا وعدك فیما وعدت به‌ من‌ الاجابه، اذ تقول:(ادعونى استجب لكم)». یقال: تنجز الرجل حاجته ‌و‌ استنجزها، اى: استنجحها. قاله فى الصحاح. اى: منتظرا ایفاء وعدك فى الموضع الذى قلت: (استجب لكم). (یعنى:) بار خدایا، اینك من‌ به‌ تحقیق آمده ام به‌ درگاه تو‌ در‌ حالتى كه‌ فرمانبرنده ام مر امر تو‌ را‌ در‌ آنچه امر كرده اى مرا به‌ ‌آن از‌ دعا ‌و‌ خواهشگرى ، ‌و‌ طلب كننده ام روا كردن ‌و‌ وفا نمودن وعده ‌ى‌ تو‌ را‌ در‌ آنچه وعده كرده اى به‌ ‌آن از‌ اجابت آن، زیرا كه‌ مى گویى: «بخوانید مرا تا‌ جواب دهم مر شما را».
«اللهم فصل على محمد ‌و‌ آله، ‌و‌ القنى بمغفرتك كما لقیتك باقرارى». بار خدایا، (پس) رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او، ‌و‌ برسان مرا به‌ آمرزش
خود، همچنانكه رسیدم من‌ تو‌ را‌ به‌ اقرار كردن مر تو‌ را- به‌ وحدانیت. «و ارفعنى عن مصارع الذنوب، كما وضعت لك نفسى». الصرع: الطرح على الارض، كالمصرع- كمقعد-. ‌و‌ هو موضعه ایضا. قاله فى القاموس. (یعنى:) ‌و‌ بلند ساز مرا از‌ محل سقوط گناهان همچنانكه پست گردانیدم از‌ براى تو‌ نفس خود را. «و استرنى بسترك كما تانیتنى عن الانتقام منى». ‌و‌ بپوشان گناهان مرا به‌ پرده ‌ى‌ مغفرت خود، همچنانكه درنگ كردى با‌ من‌ از‌ انتقام كشیدن از‌ من.
«اللهم ‌و‌ ثبت فى طاعتك نیتى». بار خدایا، ثابت گردان در‌ طاعت ‌و‌ فرمانبردارى تو‌ قصد مرا. «و احكم فى عبادتك بصیرتى». ‌و‌ استوار گردان در‌ عبادت ‌و‌ پرستش تو‌ بصیرت ‌و‌ بینایى مرا. «و وفقنى من‌ الاعمال لما تغسل به‌ دنس الخطایا عنى». ‌و‌ توفیق ده‌ مرا از‌ كردارها آنچه بشویى به‌ ‌آن چرك گناهان مرا از‌ من. «و توفنى على ملتك ‌و‌ مله نبیك محمد علیه السلام اذا توفیتنى». ‌و‌ بمیران مرا بر‌ دین ‌و‌ مذهب خود ‌و‌ طریقه ‌ى‌ پیغمبر خود محمد
علیه السلام، چون بمیرانى مرا.
«اللهم انى اتوب الیك فى مقامى هذا من‌ كبائر ذنوبى ‌و‌ صغائرها». بار خدایا، به‌ درستى كه‌ من‌ رجوع ‌و‌ بازگشت مى نمایم به‌ تو‌ در‌ این مقام خود از‌ گناهان كبیره ‌و‌ صغیره. مترجم گوید كه: در‌ تحقیق معنى گناه كبیره میان علما اختلاف بسیار واقع شده: جمعى گفته اند كه‌ گناه كبیره هر‌ گناهى است كه‌ خداى تعالى در‌ قرآن مجید عقاب بر‌ ‌آن وعده كرده. ‌و‌ بعضى گفته اند كه‌ هر‌ گناهى است كه‌ شارع از‌ براى ‌آن حدى قرار داده ‌و‌ تصریح به‌ وعید ‌آن كرده. ‌و‌ طایفه اى بر‌ ‌آن رفته اند كه‌ هر‌ معصیتى است كه‌ اقدام به‌ ‌آن یاد از‌ بى باكى ‌و‌ بى پروایى فاعل دهد در‌ امر دین. ‌و‌ گروهى این قول را‌ اختیار كرده اند كه‌ هر‌ گناهى است كه‌ حرمتش به‌ دلیل قطعنى معلوم شده باشد، ‌و‌ برخى این قول را‌ كه‌ هر‌ گناهى كه‌ در‌ قرآن یا‌ حدیث وعید به‌ عقاب شدیدى بر‌ ‌آن شده باشد كبیره است ‌و‌ باقى صغیره. ‌و‌ جماعتى گفته اند كه‌ جمیع گناهان كبیره اند. زیرا كه‌ همه در‌ این معنى شریكند كه‌ متضمن مخالفت امر الهى شده. ‌و‌ آنكه اطلاق كبیره ‌و‌ صغیره مى كنند بر‌ آن، به‌ طریق اضافه بمافوق ‌و‌ ما‌ تحت است. یعنى هر‌ گناهى كه‌ عقابى بر‌ ‌آن مترتب است بیشتر از‌ عقاب گناه دیگر، نسبت به‌ ‌آن كبیره است ‌و‌ نسبت به‌ آنچه عقاب ‌آن كمتر است از‌ آن، صغیره. مثلا بوسه كردن نسبت به‌ زنا صغیره است ‌و‌
نسبت به‌ نظر ‌و‌ لمس كبیره. ‌و‌ بعضى گفته اند گناهان كبیره هفت است: اول: شرك به‌ خدا، یعنى: شریك گرفتن از‌ براى خداى تعالى در‌ پرستش ‌و‌ عبادت ‌و‌ او‌ را‌ یكتاى بى همتا ندانستن. قال الله تعالى:(ان الله لا‌ یغفر ان‌ یشرك به). ‌و‌ قال تعالى:(و من‌ یشرك بالله فقد حرم (الله) علیه الجنه ‌و‌ ماواه النار). دوم: خون ناحق كردن، یعنى: مرتكب كشتن كسى شدن بى آنكه از‌ جانب شرع اقدس رخصت به‌ ‌آن حاصل باشد. قال الله تعالى:(و من‌ یقتل مومنا متعمدا فجزاوه جهنم خالدا فیها). سوم: قذف محصنات، یعنى: به‌ زنا نسبت دادن زنان شوهردار یا‌ زنان عفیفه. قال الله تعالى:(ان الذین یرمون المحصنات الغافلات المومنات لعنوا فى الدنیا ‌و‌ الاخره ‌و‌ لهم عذاب عظیم). چهارم: تصرف در‌ مال یتیم كردن بر‌ خلاف حق. قال الله تعالى:(و لا‌ تقربوا مال الیتیم الا بالتى هى احسن). پنجم: زنا كردن ‌و‌ برخلاف قانون شریعت غرا پیرامون مباشرت زنان گشتن. قال الله تعالى:(و لا‌ تقربوا الزنا انه كان فاحشه)- الایه. ششم: گریختن از‌ جنگ كافران گاهى كه‌ در‌ ركاب معصوم یا‌ نایب او‌ باشد. قال الله تعالى:(یا ایها الذین آمنوا اذا لقیتم الذین كفروا زحفا فلا تولوهم
الادبار)- الایه. هفتم: عاق شدن بر‌ پدر ‌و‌ مادر ‌و‌ عصیان ایشان ورزیدن. زیرا كه‌ حضرت عزت عاق پدر ‌و‌ مادر را‌ جبار شقى خوانده است، آنجا كه‌ فرموده:(و برا بوالدتى ‌و‌ لم یجعلنى جبارا شقیا). ‌و‌ فرموده:(فلا تقل لهما اف). یعنى: بر‌ روى پدر ‌و‌ مادر كلمه ‌ى‌ خشونت آمیز نگوى. ‌و‌ بعضى از‌ علما سیزده گناه دیگر را‌ از‌ كبائر شمرده اند: اول: لواطه كه‌ عبارت از‌ نزدیكى كردن پسران ‌و‌ مردان است. ‌و‌ ‌آن گناهى است بزرگ ‌و‌ خطایى است عظیم. چنانچه در‌ حدیث از‌ پیغمبر صلى الله علیه ‌و‌ آله روایت شده كه: «لما عمل قوم لوط ما‌ عملوا، بكت الارض الى ربها حتى بلغت دموعها الى السماء. ‌و‌ بكت السماء حتى بلغت دموعها العرش. فاوحى الله عز ‌و‌ جل ان‌ امطرى علیهم الحجاره. ‌و‌ اوحى الى الارض ان‌ اخسفى بهم». یعنى: چون قوم لوط پیغمبر- على نبینا ‌و‌ علیه السلام- به‌ عمل آوردند آنچه به‌ عمل آوردند، بگریست زمین از‌ عظمت ‌آن گناه به‌ سوى پروردگار خود چندانكه اشكهاى او‌ به‌ آسمان رسید. ‌و‌ بگریست آسمان چندانكه اشكهاى او‌ به‌ عرش رسید. پس‌ وحى فرستاد حضرت عزت به‌ آسمان كه: بر‌ ایشان سنگ ببار. ‌و‌ وحى فرستاد به‌ زمین كه‌ ایشان را‌ فروبر. ‌و‌ ایشان به‌ فرموده عمل نمودند تا‌ رسید به‌ ایشان آنچه رسید. ‌و‌ منقول است كه‌ قبل از‌ قوم لوط علیه السلام از‌ كسى این عمل شنیع واقع
نشده، چنانكه آیه ‌ى‌ كریمه ‌ى‌ (ما سبقكم بها من‌ احد من‌ العالمین) مشعر است به‌ آن. دوم: ربا، یعنى سود خوردن. سوم: سحر ‌و‌ جادویى نمودن. چهارم: غیبت، ‌و‌ ‌آن عبارت است از‌ آگاه ساختن كسى را‌ در‌ حال غیبت انسان معین، یا‌ كسى كه‌ در‌ حكم معین باشد، بر‌ امرى كه‌ در‌ او‌ حاصل باشد ‌و‌ نسبت ‌آن امر به‌ او‌ مكروه طبع او‌ بوده باشد ‌و‌ در‌ عرف ‌و‌ عادت نسبت امر مذكور را‌ به‌ او‌ نقص ‌و‌ عیب دانند، خواه آگاهانیدن مذكور به‌ طریق گفتن باشد ‌و‌ خواه به‌ طریق اشاره ‌و‌ ایما، ‌و‌ خواه به‌ كنایه ادا شود ‌و‌ خواه به‌ صریح. ‌و‌ قید «انسان معین» به‌ واسطه ‌ى‌ ‌آن است كه‌ غیبت انسان غیر معین بیرون رود. چه، ‌آن جایز است به‌ اتفاق. مثل آنكه بگوید: یكى از‌ مردم فلان شهر، یا‌ از‌ مردم فلان قبیله- كه‌ عددش محصور نباشد- فلان عیب دارد. ‌و‌ مراد از‌ كسى كه‌ در‌ حكم شخص معین است انسان غیر معینى است از‌ جماعتى كه‌ عدد ایشان محصور باشد. مثل آنكه گویند: یكى از‌ قاضیان شهر مرتشى است، وقتى كه‌ معلوم باشد كه‌ چند قاضى در‌ ‌آن شهر است. ‌و‌ تقیید به‌ امرى كه‌ در‌ او‌ حاصل باشد، به‌ واسطه ‌ى‌ ‌آن است كه‌ بهتان ‌و‌ افترا از‌ تعریف غیبت بیرون رود. زیرا كه‌ اگر چه ‌آن نیز حرام است، اما غیبت نیست. ‌و‌ فایده ‌ى‌ قیود دیگر ظاهر است. پنجم: سوگند خوردن به‌ دروغ در‌ حالتى كه‌ داند كه‌ دروغ است. ششم: گواهى دادن به‌ ناحق. هفتم: شراب خوردن. هشتم: استحلال كعبه، یعنى: حلال داشتن امورى كه‌ در‌ حرم كعبه اقدام به‌ ‌آن
حرام باشد، مثل كشتن صید ‌و‌ صید كردن كبوتران حرم ‌و‌ امثال آنكه در‌ محل خود به‌ تفصیل مذكور است. نهم: دزدى كردن. دهم: نقض عهد ‌و‌ شكستن پیمان كه‌ با‌ خداى تعالى، یا‌ پیغمبر صلى الله علیه ‌و‌ آله، یا‌ یكى از‌ ائمه ‌ى‌ معصومین بسته شده باشد. یازدهم: تعرب بعد از‌ هجرت، یعنى: بعد از‌ هجرت كردن از‌ دیار كفر به‌ بلاد اسلام ‌و‌ به‌ شرف اسلام فایز شدن، باز به‌ دیار كفر نقل كردن ‌و‌ قرار اقامت به‌ آنجا دادن. ‌و‌ بعضى تفسیر نموده اند به‌ ترك طلب علم بعد از‌ آنكه شروع در‌ طلب علم نموده باشد. دوازدهم: یاس از‌ خداى تعالى ‌و‌ ناامید از‌ رحمت او‌ شدن. سیزدهم: ایمن بودن از‌ مكر خداى تعالى. ‌و‌ مكر خدا كنایه از‌ ناگاه گرفتن ‌و‌ بى آنكه آگاهى به‌ ‌آن به‌ هم رسد مواخذه نمودن است. «و بواطن سیئاتى ‌و‌ ظواهرها». اى: سیئاتى الباطنه ‌و‌ الظاهره. عطف است بر‌ «كبائر ذنوبى». یعنى: توبه ‌و‌ بازگشتن نمودن به‌ تو‌ از‌ گناهان پوشیده ‌و‌ آشكارا. «و سوالف زلاتى ‌و‌ حوادثها». اى: زلاتى السالفه ‌و‌ الحادثه. (یعنى:) ‌و‌ از‌ لغزشهاى گذشته ‌و‌ حادثه- یعنى نوپدید آینده ى- آن. «توبه من‌ لا‌ یحدث نفسه بمعصیه». «توبه» مفعول مطلق «اتوب» است. یعنى: توبه نمودم ‌و‌ بازگشت كردم توبه ‌ى‌ ‌آن كسى كه‌ دیگر در‌ نفس خود
حدیث ‌و‌ گفتگوى معصیت نكند- چه جاى آنكه در‌ خارج به‌ جا آورد. «و لا‌ یضمر ان‌ یعود فى خطیئه». ‌و‌ در‌ دل اندیشه نداشته باشد كه‌ عود كند ‌و‌ باز رود به‌ سر‌ گناهى.
«و قد قلت- یا‌ الهى- فى محكم كتابك انك تقبل التوبه عن عبادك ‌و‌ تعفو عن السیئات ‌و‌ تحب التوابین». اشاره الى قوله تعالى: (و هو الذى یقبل التوبه عن عباده ‌و‌ یعفوا عن السیئات) ‌و‌ (( ان‌ الله) یحب التوابین)- الایه. یعنى: ‌و‌ حال آنكه تو‌ گفته اى در‌ كتاب محكم متقن خود كه‌ به‌ درستى كه‌ تو‌ بپذیرى توبه را‌ از‌ بندگان خود ‌و‌ درگذرى از‌ بدیها ‌و‌ دوست دارى توبه كنندگان را. «فاقبل توبتى كما وعدت. ‌و‌ اعف عن سیئاتى كما ضمنت. ‌و‌ اوجب لى محبتك كما شرطت». پس‌ بپذیر توبه ‌ى‌ مرا همچنانكه وعده فرموده اى. ‌و‌ درگذر از‌ بدیهاى من‌ همچنانكه ضامن شده اى. ‌و‌ واجب ‌و‌ لازم گردان بر‌ من‌ محبت خود را‌ همچنانكه شرط كرده اى.
«و لك- یا‌ رب- شرطى الا اعود فى مكروهك، ‌و‌ ضمانى الا ارجع فى مذمومك، ‌و‌ عهدى ان‌ اهجر جمیع معاصیك». ‌و‌ مر توراست- اى پروردگار من- بر‌ من‌ شرطى آنكه بازنگردم در‌ آنچه ناخوش شمرده اى تو‌ ‌آن را. ‌و‌ در‌ ضمان من‌ است آنكه بازنگردم در‌ آنچه نكوهش كرده اى تو‌ ‌آن را‌ ‌و‌ در‌ عهد من‌ است آنكه هجرت ‌و‌ دورى جویم
از جمیع نافرمانیهاى تو.
«اللهم انك اعلم بما عملت، فاغفرلى ما‌ علمت ‌و‌ اصرفنى بقدرتك الى ما‌ احببت». ‌و‌ ابن ادریس به‌ جاى «الى»، «الى»- به‌ تشدید یا- خوانده. یعنى: بار خدایا، به‌ درستى كه‌ تو‌ داناترى به‌ آنچه من‌ كرده ام از‌ معاصى، پس‌ بیامرز مرا آنچه تو‌ دانسته اى ‌و‌ برگردان مرا از‌ معاصى به‌ قدرت خود به‌ آنچه تو‌ دوست دارى از‌ طاعات- یا: برگردان به‌ من، چنانچه در‌ نسخه ‌ى‌ ابن ادریس است.
«اللهم ‌و‌ على تبعات قد حفظتهن ‌و‌ تبعات قد نسیتهن، ‌و‌ كلهن بعینك التى لا‌ تنام ‌و‌ علمك الذى لا‌ ینسى». «ینسى» بر‌ بناى فاعل ‌و‌ مفعول هر‌ دو‌ روایت شده. یعنى: بار خدایا، ‌و‌ بر‌ من‌ است حقوقى چند از‌ تو‌ كه‌ یاد دارم ‌آن را‌ ‌و‌ حقوقى كه‌ فراموش كرده ام، ‌و‌ همه ‌ى‌ اینها در‌ چشم توست كه‌ به‌ خواب نرود، یعنى در‌ علم توست كه‌ فراموش نمى شود- یا: فراموش نمى كند. پس‌ فقره ‌ى‌ «علمك الذى لا‌ ینسى» به‌ منزله ‌ى‌ تاكید است مر فقره ‌ى‌ اول را، ‌و‌ تكریر از‌ باب اختلاف لفظ است. «فعوض منها اهلها». اى: فعوض من‌ التبعات اهل التبعات. (یعنى:) پس‌ عوض ده‌ از‌ این تبعات ‌و‌ حقوق مردم، اهل ‌آن حقوق را. «و احطط عنى وزرها». اى: اسقط عنى ثقلها. (یعنى:) ‌و‌ بیفكن از‌ من‌ گرانى ‌آن تبعات را.
«و خفف عنى ثقلها». ‌و‌ سبك ساز از‌ من‌ سنگینى ‌آن را. ‌و‌ این فقره به‌ منزله ‌ى‌ تاكید است مر فقره ‌ى‌ ماقبل خود را. ‌و‌ تكریر به‌ محض اختلاف لفظ است. «و اعصمنى من‌ ان‌ اقارف مثلها». یقال: فلان قارف الخطیئه، اى: خالطها. قاله الجوهرى. قارف فلان الشى ء، اذا داناه ‌و‌ لا‌ صقه. (یعنى:) ‌و‌ نگاه دار مرا از‌ آنكه مخالطت ‌و‌ نزدیكى نمایم ‌و‌ به‌ جا آورم مثل ‌آن تبعات را.
«اللهم ‌و‌ انه لا‌ وفاء لى بالتوبه الا بعصمتك، ‌و‌ لا‌ استمساك بى عن الخطایا الا عن قوتك. فقونى بقوه كافیه. ‌و‌ تولنى بعصمه مانعه». الضمیر فى قوله علیه السلام: «انه» ضمیر الشان المفسر بالجمله التى بعده. یعنى: بار خدایا، به‌ درستى كه‌ حال ‌و‌ امر بر‌ این منوال است كه‌ وفا نمى توانم نمود به‌ توبه ‌و‌ رجوع از‌ معصیت به‌ طاعت مگر به‌ نگاه داشتن تو‌ ‌و‌ چنگ درزدنى نیست مرا در‌ حالتى كه‌ تجاوزكننده باشم از‌ خطایا ‌و‌ گناهان مگر از‌ قوت ‌و‌ قدرت تو. پس‌ قوى گردان مرا به‌ قوتى كفایت كننده. ‌و‌ متولى ‌و‌ ناصر ‌و‌ معین ‌و‌ مددكار من‌ باش به‌ عصمتى بازدارنده از‌ اتیان به‌ افعال ناشایسته.
«اللهم ایما عبد تاب الیك ‌و‌ هو فى علم الغیب عندك فاسخ لتوبته ‌و‌ عائد فى ذنبه ‌و‌ خطیئته، فانى اعوذ بك ان‌ اكون كذلك». یعنى: بار خدایا، هر‌ بنده اى كه‌ توبه ‌و‌ رجوع كرد ‌و‌ توجه نمود به‌ سوى تو، ‌و‌ حال آنكه در‌ علم غیب كه‌ نزد توست ‌و‌ مخصوص توست آنكه او‌ فسخ ‌و‌ نقض كننده ‌و‌ برطرف سازنده ‌ى‌ ‌آن توبه است ‌و‌ رجوع ‌و‌ عودكننده است به‌ گناهى
و خطایى كه‌ توبه از‌ ‌آن نموده، پس‌ من‌ پناه مى آورم به‌ تو‌ از‌ آنكه باشم اینچنین كه‌ باز عود نمایم به‌ ‌آن گناه. «فاجعل توبتى هذه توبه لا‌ احتاج بعدها الى توبه، توبه موجبه لمحو ما‌ سلف ‌و‌ السلامه فیما بقى». قد روى «و السلامه» بالنصب عطفا على محل «محو». (یعنى:) پس‌ بگردان توبه ‌ى‌ مرا این توبه، توبه اى كه‌ محتاج نباشم به‌ توبه ‌ى‌ دیگر، ‌و‌ توبه اى باشد كه‌ موجب ستردن ‌و‌ زایل كردن گناهانى باشد كه‌ از‌ پیش كرده ام ‌و‌ رستگارى باشد در‌ آنچه باقى مانده از‌ عمر من.
«اللهم انى اعتذر الیك من‌ جهلى، ‌و‌ استوهبك سوء فعلى، فاضممنى الى كنف رحمتك تطولا، ‌و‌ استرنى بستر عافیتك تفضلا». التطول: تفعل من‌ الطول بمعنى الفضل ‌و‌ الانعام. یعنى: بار خدایا، به‌ درستى كه‌ من‌ عذر خواهنده ام از‌ تو‌ از‌ نادانیى كه‌ كرده ام كه‌ عصیان تو‌ ورزیده ام، ‌و‌ مى خواهم از‌ تو‌ بخششى از‌ بدكرداریى كه‌ كرده ام. پس‌ فراگیر مرا به‌ پناه رحمت خود از‌ روى فضل ‌و‌ انعام. ‌و‌ بپوشان مرا به‌ پرده ‌ى‌ عافیت خود از‌ روى فضل ‌و‌ كرم خود.
«اللهم ‌و‌ انى اتوب الیك من‌ كل‌ ما‌ خالف ارادتك، او‌ زال عن محبتك من‌ خطرات قلبى ‌و‌ لحظات عینى ‌و‌ حكایات لسانى، توبه تسلم بها كل‌ جارحه على حیالها من‌ تبعاتك، ‌و‌ تامن مما یخاف المعتدون من‌ الیم سطواتك». الخطرات: ما‌ یخطر بالبال. ‌و‌ اللحظ هو ان‌ ینظر بلحاظ عینه الى الشى ء.
قوله علیه السلام: «على حیالها»، الحیال: خیط یشد منه بطن البعیر الى حقبه لئلا یقع الحقب على ثیله فیحصر بوله. استعار- علیه السلام- لفظ الحیال للوجه الذى اراد- سبحانه- ان‌ تكون الجارحه علیه اى مستعمله فیه. فانها اذا كانت كذلك، سلمت من‌ التبعات، اى: ما‌ یطالب الله به‌ العبد. ‌و‌ الله اعلم. السطو: القهر بالبطش. ‌و‌ السطوه المره الواحده. ‌و‌ الجمع: السطوات. یعنى: بار خدایا، به‌ درستى كه‌ توبه ‌و‌ رجوع مى نمایم به‌ سوى درگاه تو‌ از‌ هر‌ چه مخالف خواست ‌و‌ اراده ‌ى‌ تو‌ باشد یا‌ زایل گرداند محبت تو، از‌ چیزهایى كه‌ در‌ دل من‌ گذرد ‌و‌ خطور كند ‌و‌ اندیشه نماید، ‌و‌ چشم من‌ به‌ ‌آن نگرد، ‌و‌ آنچه بر‌ زبان من‌ گذرد، توبه اى كه‌ سالم ماند به‌ سبب ‌آن توبه هر‌ اندام ‌و‌ اعضاى من‌ از‌ تبعات ‌و‌ عقوبات- بر‌ ‌آن وجه كه‌ هر‌ عضو مستعمل شود در‌ آنچه از‌ ‌آن خواسته شده. چه، هر‌ گاه بر‌ این وجه بوده باشد، سالم ماند از‌ تبعات یعنى از‌ آنچه مطالب شود بنده به‌ آن- ‌و‌ ایمنى یابد از‌ آنچه مى ترسند بیدادكاران، از‌ دردناكى قهرهاى سخت گیرنده ‌ى‌ تو.
«اللهم فارحم وحدتى بین یدیك، ‌و‌ وجیب قلبى من‌ خشیتك، ‌و‌ اضطراب اركانى من‌ هیبتك». وجب القلب- بالجیم- وجیبا، اى: اضطرب ‌و‌ خفق. یعنى: بار خدایا، رحم كن بر‌ تنهایى من‌ در‌ برابر تو، ‌و‌ طپیدن دل من‌ از‌ ترس تو، ‌و‌ پریشان حالى اندام ‌و‌ اعضاى من‌ از‌ هیبت تو. «فقد اقامتنى- یا‌ رب- ذنوبى مقام الخزى بفنائك. فان سكت لم ینطق عنى احد. ‌و‌ ان‌ شفعت فلست باهل الشفاعه».
الخزى: الذله. ‌و‌ منه: (و لا‌ تخزنا)، اى: لا‌ تذلنا. ‌و‌ الخزى: الفضیحه. ‌و‌ الفناء- بكسر الفاء-: ساحه الدار ‌و‌ ما‌ امتد من‌ جوانبها. یعنى: پس‌ به‌ پاى داشته است مرا- اى پروردگار من- گناهان من‌ در‌ مقام خوارى ‌و‌ رسوایى در‌ ساحت جناب كبریاى تو. پس‌ اگر من‌ خاموش نشینم، كسى نیست كه‌ از‌ براى من‌ سخن گوید. ‌و‌ اگر شفاعت ‌و‌ درخواست نمایم، پس‌ نیستم من‌ از‌ اهل شفاعت.
«اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ شفع فى خطایاى كرمك. وعد على سیئاتى بعفوك». قوله علیه السلام: «عد»، من‌ العائده لا‌ من‌ العود، ‌و‌ هى الصله ‌و‌ الفضل ‌و‌ الاحسان ‌و‌ الكرم. اى: تفضل على. (یعنى:) بار خدایا، رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ شفیع ساز در‌ گناهان من‌ كرم خود را. ‌و‌ مكرمت ‌و‌ تفضل نما بر‌ گناهان من‌ به‌ عفو خود. «و لا‌ تجزنى جزائى من‌ عقوبتك. ‌و‌ ابسط على طولك. ‌و‌ جللنى بسترك». الطول بفتح الطاء. ‌و‌ جللنى، اى: غطنى. قال الزمخشرى فى اساس البلاغه: جلله: غطاه. ‌و‌ تجلل بثوبه: تغطى به. یعنى: ‌و‌ جزا مده جزاى مرا از‌ عقوبت خود. ‌و‌ بگستران بر‌ من‌ فضل ‌و‌ رحمت خود. ‌و‌ بپوشان مرا به‌ پرده ‌ى‌ عصمت خود. «و افعل بى فعل عزیز تضرع الیه عبد ذلیل فرحمه، او‌ غنى تعرض له عبد فقیر فنعشه».
العزیز: الملك. قیل له عزیز لانه غلب اهل مملكته. ‌و‌ نعشه: رفعه. ‌و‌ النعش: سریر المیت. سمى بذلك لارتفاعه. (یعنى:) ‌و‌ بكن با‌ من‌ ‌و‌ به‌ جاى آر كردار پادشاه غالبى كه‌ زارى كند سوى او‌ بنده ‌ى‌ خوار بى مقدارى، پس‌ بخشایش كند ‌آن پادشاه ‌آن بنده ‌ى‌ خوار را، یا‌ توانگرى كه‌ پیش او‌ رود بنده ‌ى‌ محتاجى بى چیز، پس‌ بلند سازد مرتبه ‌ى‌ او‌ را.
«اللهم لا‌ خفیر لى منك فلیخفرنى عزك. ‌و‌ لا‌ شفیع لى الیك فلیشفع لى فضلك». الخفیر: المجیر. یقال: خفر، اى: اجار. ‌و‌ الخفیر: الذى یكون القوم فى ضمانه ‌و‌ خفارته. ‌و‌ یخفر على وزن ینصر ‌و‌ یضرب، ‌و‌ علیهما ورد فى هذا المقام. یعنى: بار خدایا، پناه دهنده اى نیست مرا از‌ عقوبت تو، پس‌ باید كه‌ پناه دهد مرا پادشاهى تو. ‌و‌ شفاعت كننده اى نیست كه‌ درخواست من‌ نماید از‌ درگاه تو، پس‌ باید كه‌ شفاعت كند مرا فضل ‌و‌ رحمت تو. «و قد اوجلتنى خطایاى، فلیومنى عفوك». اوجلتنى، اى: خوفتنى. ‌و‌ «یومنى»- بتشدید النون. یعنى: به‌ تحقیق كه‌ ترسانیده است مرا گناهان من، پس‌ باید كه‌ ایمن سازد مرا از‌ ‌آن خوف، عفو تو.
«فما كل‌ ما‌ نطقت به‌ عن جهل منى بسوء اثرى، ‌و‌ لا‌ نسیان لما سبق من‌ ذمیم فعلى، لكن لتسمع سماوك ‌و‌ من‌ فیها، ‌و‌ ارضك ‌و‌ من‌ علیها، ما‌ اظهرت لك من‌ الندم ‌و‌ لجات الیك فیه من‌ التوبه». پس‌ نیست هر‌ آنچه من‌ گویا شدم به‌ ‌آن از‌ نادانى من‌ به‌ بدى كردار خود، ‌و‌
نه از‌ فراموشى مر ‌آن چیزى را‌ كه‌ از‌ پیش گذشته از‌ كردار نكوهیده ‌ى‌ من، ‌و‌ لیكن تا‌ بشنود آسمانهاى تو‌ ‌و‌ آنان كه‌ در‌ آنجا ساكنند از‌ ملائكه ‌و‌ زمین تو‌ ‌و‌ آنان كه‌ بر‌ روى اویند، آنچه من‌ اظهار كردم از‌ براى تو‌ از‌ پشیمانى ‌و‌ پناه آوردم به‌ تو‌ در‌ ‌آن از‌ توبه.
«فلعل بعضهم برحمتك یرحمنى لسوء موقفى، او‌ تدركه الرقه على لسوء حالى». الرحمه فى بنى آدم عند العرب رقه القلب. فالفقره الثانیه بمنزله التاكید للفقره الاولى. یعنى: پس‌ شاید بعضى از‌ این اهل آسمان ‌و‌ زمین به‌ رحمت ‌و‌ احسان تو‌ رقت قلب ‌و‌ مهربانى نمایند به‌ بدى موقف من، یا‌ دررسد ایشان را‌ رقت قلب بر‌ من‌ به‌ بدحالى من. «فینالنى منه بدعوه هى اسمع لدیك من‌ دعائى، او‌ شفاعه او‌ كد عندك من‌ شفاعتى، تكون بها نجاتى من‌ غضبك ‌و‌ فوزتى برضاك». «اوكد» بالرفع خبر مبتدا محذوف. اى: هى اوكد. ‌و‌ على الفتح اما مجرور على انه صفه «شفاعه» او‌ منصوب على انه حال منها لكسب تعریفها من‌ «عندك». فلا یلزم كون ذى الحال نكره. یعنى: پس‌ برسد مرا از‌ ایشان دعایى كه‌ شنواتر باشد نزد تو‌ از‌ دعاى من، یا‌ شفاعت ‌و‌ درخواستى كه‌ استوارتر باشد نزدیك تو‌ از‌ شفاعت من، تا‌ باشد به‌ سبب ‌آن نجات ‌و‌ رستگارى من‌ از‌ غضب تو‌ ‌و‌ فیروزى یافتن من‌ به‌ خشنودى تو.
«اللهم ان‌ یكن الندم توبه الیك فانا اندم النادمین. ‌و‌ ان‌ یكن الترك لمعصیتك انابه فانا اول المنیبین».
اناب الى الله، اقبل ‌و‌ تاب ‌و‌ رجع. (یعنى:) بار خدایا، اگر باشد پشیمانى توبه ‌و‌ رجوع به‌ سوى جناب كبریایى تو، پس‌ من‌ پشیمانترین همه ‌ى‌ پشیمانانم. ‌و‌ اگر باشد ترك معصیت ‌و‌ نافرمانى تو‌ بازگردیدن- به‌ سوى خداى عز ‌و‌ جل- پس‌ من‌ اول بازگردیدگانم. «و ان‌ یكن الاستغفار حطه للذنوب فانى لك من‌ المستغفرین». حطه، اى: مسقطا. (یعنى:) ‌و‌ اگر باشد آمرزش خواستن مسقط گناهان، پس‌ به‌ درستى كه‌ من‌ از‌ آمرزش خواهندگانم.
«اللهم فكما امرت بالتوبه ‌و‌ ضمنت القبول ‌و‌ حثثت على الدعاء ‌و‌ وعدت الاجابه، فصل على محمد ‌و‌ آله، ‌و‌ اقبل توبتى». حثثت- بالحاء المهمله ‌و‌ الثاءین المثلثین- اى: حرضت. یعنى: بار خدایا، چنانچه امر فرموده اى به‌ توبه كردن ‌و‌ ضامن قبول ‌آن شده اى ‌و‌ تحریص كرده اى بر‌ دعا ‌و‌ خواهشگرى ‌و‌ وعده داده اى اجابت كردن ‌آن را، پس‌ رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او، ‌و‌ بپذیر توبه ‌ى‌ من‌ را. «و لا‌ ترجعنى مرجع الخیبه من‌ رحمتك. انك انت التواب على المذنبین ‌و‌ الرحیم للخاطئین المنیبین». ‌و‌ بازمگردان مرا بازگشتن ناامید از‌ رحمت تو. به‌ درستى كه‌ تویى پذیرنده ‌ى‌ توبه هاى گناهكاران ‌و‌ مهربان بر‌ خطاكنندگان بازگردندگان.
«اللهم صل على محمد ‌و‌ آله، كما هدیتنا به. ‌و‌ صل على محمد ‌و‌ آله كما استنقذتنا به. ‌و‌ صل على محمد ‌و‌ آله، صلاه تشفع لنا یوم القیامه ‌و‌ یوم الفاقه الیك». بار خدایا، رحمت فرست بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او، همچنانكه هدایت كردى ما‌ را‌ به‌ سبب او. ‌و‌ رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او، همچنانكه خلاصى دادى ‌و‌ رهانیدى ما‌ را‌ از‌ عذاب دوزخ به‌ سبب شفاعت او. ‌و‌ رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او‌ رحمتى كه‌ سبب شفاعت شود به‌ سوى تو‌ ما‌ را‌ در‌ روز رستخیز ‌و‌ روز احتیاج. «انك على كل‌ شى ء قدیر. ‌و‌ هو علیك یسیر». به‌ درستى كه‌ تو‌ بر‌ همه چیز توانایى. ‌و‌ ‌آن بر‌ تو‌ آسان است.

دعای اول صحیفه سجادیه با معنی , دعای 45 صحیفه سجادیه , دعای اول صحیفه سجادیه در رابطه با دانش


ویدیو : تفسیرصحیفه سجادیه - دعای سى و یكم