اعمال شب بیست و یكم ماه مبارک رمضان : اعمال شب‌هاى قدر بر دو نوع است؛ یكى آن‌كه ...
اعمال شب‌هاى قدر بر دو نوع است؛ یكى آن‌كه در هر سه شب باید انجام داد و دیگر آن‌هایی كه مخصوص هر شبى است. خبرگزاری ایسنا: اعمال شب‌هاى قدر بر دو نوع است؛ یكى آن‌كه در هر سه شب باید انجام داد و دیگر آن‌هایی كه مخصوص هر شبى است.
اعمال مشترك این شب‌ها چند چیز هستند:
اوّل:
«غسل»
علامه مجلسى فرموده است كه "بهتر است غسل شب‌های قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند كه نماز مغرب را با غسل بخوانند".
دوّم:
«خواندن دو ركعت نماز»
در هر ركعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید(قل هو الله احد) را بخواند و بعد از پایان نماز هفتاد مرتبه بگوید «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ»
در روایتى از رسول خدا(ص) آمده است كه كسی كه این عمل را انجام دهد از جاى خود برنخیزد مگر اینكه خدای متعال او و پدر و مادرش را بیامرزد و خداوند، فرشتگان را مامور می‌كند كه تا سال آینده برای وی حسنات بنویسند.
سوّم:
«باز كردن قرآن و قرائت دعای مخصوص آن» متن دعا در ادامه می‌آید؛
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِكِتابِكَ الْمُنْزَلِ
خدایا از تو خواهم به حق كتاب فرستاده شده‌ات
وَ ما فیهِ وَ فیهِ اسْمُكَ الاْكْبَرُ وَاَسْماَّؤُكَ الْحُسْنى
و آن چه در آنست كه در آن است نام بزرگت و نام‌هاى نیكویت
وَما یُخافُ وَ یُرْجى اَنْ تَجْعَلَنى مِنْ عُتَقاَّئِكَ مِنَ النّارِ
و آنچه بدان‌ها ترس و امید شود كه قرارم دهى از زمره آزاد شدگانت از دوزخ
"پس هر حاجت كه دارد بخواهد"
چهارم:
«بر سر گرفتن قرآن»
به فرموده امام صادق (ع) قرآن مجید را باید بر سر گذاشت و گفت:
اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ
خدایا به حق این قرآن
وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ
و بحق آنكس كه او را بدان فرستادى
وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ
و بحق هر مؤمنى كه در این قرآن مدحش كرده‌اى
وَ بِحَقِّكَ عَلَیْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ
و بحقى كه تو بر ایشان دارى زیرا كسى نیست كه حق تو را بهتر از خودت بشناسد
سپس ده مرتبه بگوید؛
«بِكَ یا اَللّهُ»
بحق خودت اى خدا
و ده مرتبه
«بِمُحَمَّدٍ»
بحق محمدصلى الله علیه و آله
و ده مرتبه
«بِعَلی»
بحق على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِفاطِمَةَ»
بحق فاطمه سلام الله علیها
و ده مرتبه
«بِالْحَسَنِ»
بحق حسن علیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحُسَیْنِ»
بحق حسین علیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىّ بْنِ الْحُسَیْنِ»
بحق على بن الحسین علیه السلام
و ده مرتبه
«بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِی»
بحق محمد بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ»
بحق جعفر بن محمد علیه السلام
و ده مرتبه
«بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ»
بحق موسى بن جعفرعلیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىِّ بْنِ مُوسى»
بحق على بن موسى علیه السلام
و ده مرتبه
«بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِی»
بحق محمد بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ»
بحق على بن محمدعلیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِی»
بحق حسن بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحُجَّةِ»
به حق حضرت حجت علیه السلام
"پس هر حاجتی كه دارد از خداوند طلب كند و در تمام این اذكار نهایت حضور قلب و توجه به درگاه خدا را حفظ كند" .
بهتر است اگر می‌خواهند توسل یا ذكر مصیبتی كنند قبل یا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نكنند.
پنجم:
«زیارت امام حسین (ع)»
به فرموده علامه مجلسی زیارت امام حسین (ع)؛ در هر یك از سه شب قدر مستحب موكد است و در روایتی آمده است كه سبب آمرزش گناهان می‌شود و اگر از نزدیك دسترسی به زیارت نداشته باشد از دور زیارت كند.
ششم:
«احیاء داشتن شب‌های قدر»
یعنی اینكه این شب را تا صبح بیدار باشد و با عبادت، دعا، تلاوت قرآن، حضور در جلسات سخنرانی دینی، پرسش و پاسخ‌های مذهبی و یا مطالعه كتابهای تفسیر، عقاید و مواعظ آن را سپری كند.
در روایتی از امام باقر (ع) آمده است"هر كس شب قدر را احیاء دارد، گناهان او آمرزیده می‌شود، هر چند كه بسیار باشد" و بهتر است روز قبل مقداری استراحت كند و غذا و نوشیدنی كمتری بخورد تا خواب بر او غلبه نكند و كسانی كه توانایی احیاء ندارند بهتر است اول شب را استراحت كنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت نمایند.
هفتم:
«اقامه صد ركعت نماز»
صد ركعت نماز بخواند (هر دو ركعت به یك سلام) كه فضیلت بسیار دارد و افضل آنست اگر توانایی داشته باشد در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) بخواند.
هشتم:
خواندن دعایی كه در ادامه می‌آید(حضرت زین العابدین (ع) در شب‌های قدر این دعا را می‌خواندند):
بخواند:
اَللّهُمَّ اِنّى اَمْسَیْتُ لَكَ عَبْداً داخِراً لا اَمْلِكُ لِنَفْسى نَفْعاً وَلا ضَرّاً
خدایا من شام كردم در حالى كه بنده خوارى هستم كه مالك سود و زیانى براى خویشتن نیستم
وَلا اَصْرِفُ عَنْها سُوَّءاً اَشْهَدُ بِذلِكَ عَلى نَفْسى
و نتوانم از خویشتن پیش آمد ناگوارى را بازگردانم و این مطلبى است كه من آن را بر خویش گواهى دهم
وَاَعْتَرِفُ لَكَ بِضَعْفِ قُوَّتى وَقِلَّةِ حیلَتى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
و به ناتوانى خود و بیچارگیم در برابرت اعتراف دارم، پس درود فرست بر محمد و آل محمد(ص)
وَاَنْجِزْ لى ما وَعَدْتَنى وَجَمیعَ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فى هذِهِ اللَّیْلَةِ
و وفا كن برایم بدانچه بر من و همه مؤمنین و مؤمنات وعده فرمودى از آمرزش در این شب
وَاَتْمِمْ عَلَىَّ ما اتَیْتَنى فَاِنّى عَبْدُكَ الْمِسْكینُ الْمُسْتَكینُ الضَّعیفُ الْفَقیرُ الْمَهینُ
و تمام كن بر من آنچه را به من دادى زیرا كه من بنده بینواى مستمند ناتوان تهیدست خوار توام
اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْنى ناسِیاً لِذِكْرِكَ فیما اَوْلَیْتَنى
خدایا قرار مده مرا فراموشكار از یاد خویش در آنچه به من انعام فرمودى
وَلا غافِلاً لاِِحْسانِكَ فیما اَعْطَیْتَنى وَلا ایِساً مِنْ اِجابَتِكَ وَاِنْ اَبْطَاَتْ عَنّى
و نه غافل از احسانت در آنچه به من عطا كردى و قرارم مده ناامید از اجابت خویش و اگرچه دیرزمانى طول كشد
فى سَرّاَّءَ اَوْ ضَرّاَّءَ اَوْ شِدَّةٍ اَوْ رَخاَّءٍ اَوْ عافِیَةٍ اَوْ بَلاء اَوْ بُؤْسٍ اَوْ نَعْماءَ
چه در خوشى و چه در سختى در دشوارى یا در آسایش در تندرستى یا گرفتارى در تنگدستى یا در نعمت
اِنَّكَ سَمیعُ الدُّعاَّءِ
براستى تو شنواى دعایى
نهم:
«طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی»
مرحوم علامه مجلسی (ره) فرموده اند "بهترین اعمال در این شب‌ها طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی است هم برای خود و هم برای پدر و مادر خویشان و دیگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند و همچنین ذكرهای مختلف و صلوات بر حضرت محمد (ص) و خاندانشان تا آنجا كه مقدور است، انجام دهند و در بعضی از روایات نیز تاكید شده است كه «دعای جوشن كبیر» را در این سه شب بخوانند.
در روایتی آمده است كه شخصی خدمت رسول خدا (ص) رسیده و عرض كرد: اگر شب قدر را درك كردم، چه چیزی را از خداوند طلب كنم؟ كه ایشان فرمودند: "عافیت و سلامتی را از خداوند بخواه".
شب بیست و یكم:
این شب فضیلتش از شب نوزدهم بیشتر است پس اعمال مشترك شب‌های قدر را با توجه بیشتری انجام دهد. در روایات درباره غسل و احیا و تلاش در عبادت در این شب و شب بیست و سوم تاكید شده و آمده است كه شب قدر در میان یكی از این دو شب است و در چند روایت وقتی كه از معصوم(ع) خواستند تا معین كنند كه شب قدر، در میان كدام یك از این دو شب است، معین نكردند، بلكه فرمودند: «ما ایسر لیلتین فیما تطلب» (احیای هر دو شب، برای آنچه می‌خواهی مشكل نیست).
و جالب این كه "مرحوم صدوق" در "امالی" می‌گوید: "من دین الامامیه.... من احیی هاتین اللیلتین بمذاكره العلم فهو افضل"؛ از دستورات مذهب امامیه است كه ... اگر كسی این دو شب را به گفت‌وگوی علمی بپردازد، از هر عبادتی برتر است."
اعمال شب بیست و یكم:
اعمال این شب بر دو قسم است، قسم اول دعاهایی كه مربوط به دهه آخر ماه رمضان است و قسم دیگر اعمال مخصوص شب بیست و یكم، كه به این شرح است:
1- دعایی است كه در "مصباح المتهجد" و "كافی" نقل شده است كه در شب بیست و یكم خوانده می‌شود كه به شرح زیر است:
یا مُولِجَ اللَّیْلِ فِى النَّهارِ وَ مُولِجَ النَّهارِ فِى اللَّیْلِ
اى فرو برنده شب در روز و اى فرو برنده روز در شب
وَ مُخْرِجَ الْحَىِّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مُخْرِجَ الْمَیِّتِ مِنْ الْحَىِّ
و اى بیرون آورنده زنده از مرده و بیرون آورنده مرده از زنده
یا رازِقَ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ
اى روزى دهنده هركه را خواهى بى حساب
یا اَللّهُ یا رَحْمنُ یا اَللّهُ یا رَحیمُ
اى خدا، اى بخشاینده، اى خدا، اى مهربان
یا اَللّهُ اَللّهُ یا اَللّهُ
اى خدا، اى خدا، اى خدا
لَكَ الاْسْماءُ الْحُسْنى وَالاْمْثالُ الْعُلْیا وَالْكِبْرِیاءُ وَالا لآءُ
از آن تو است نام‌هاى نیكو و نمونه‌هاى والا و بزرگى و نعمت‌ها
اَسْئَلُكَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
از تو خواهم درود فرستى بر محمد و آل محمد(ص)
وَاَنْ تَجْعَلَ اسْمى فى هذِهِ اللَّیْلَةِ فِى السُّعَداءِ
و نام مرا در این شب در زمره سعادتمندان قرار دهى
وَ رُوحى مَعَ الشُّهَداءِ
و روحم را با شهدا مقرون سازى
وَاِحْسانى فى عِلِّیّینَ وَاِساَّئَتى مَغْفُورَةً
و احسان و نیكوكاریم را در بلندترین درجه بهشت و گناهانم را آمرزیده كنى
وَاَنْ تَهَبَ لى یَقینَاً تُباشِرُ بِهِ قَلْبى
و به من یقینى عطا كنى كه همیشه با دلم همراه باشد
وَاِیماناً یُذْهِبُ الشَّكَّ عَنّى
و ایمانى به من بدهى كه شك و تردید را از من دور سازد
وَتُرْضِیَنى بِما قَسَمْتَ لى
و بدانچه روزیم كرده‌اى خشنودم سازى
وَآتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِى الاْخِرَةِ حَسَنَةً
و بدهى به من در دنیا نعمت نیك و درآخرت نعمت نیكو
وَقِنا عَذابَ النّارِ الْحَریقِ
و نگهدارى ما را از عذاب آتش سوزان
وَارْزُقْنى فیها ذِكْرَكَ
و روزیم كنى در این شب از ذكر خود
وَشُكْرَكَ وَالرَّغْبَةَ اِلَیْكَ وَالاِْنابَةَ
و سپاسگزاریت و اشتیاق و بازگشت بسویت
وَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ الِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلامُ
و توفیق براى انجام آنچه را موفق داشتى بدان محمد و آل محمد را كه بر او و بر ایشان سلام باد
2- مرحوم "شیخ كفعمی" از "سید بن باقی" نقل كرده است كه در شب بیست و یكم می‌خوانی:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد
وَاقْسِمْ لى حِلْماً یَسُدُّ عَنّى بابَ الْجَهْلِ
و چنان بردبارى بهره ام كن كه ببندد بر من در نادانى را
وَهُدىً تَمُنُّ بِهِ عَلَىَّ مِنْ كُلِّ ضَلالَةٍ
و هدایتى به من ده كه بر من منت نهد از رهانیدن از هر گمراهى
وَغِنىً تَسُدُّ بِهِ عَنّى بابَ كُلِّ فَقْرٍ
و بى نیازى به من بده كه درهاى انواع فقر را به تمامى بر من ببندد
وَقُوَّةً تَرُدُّ بِها عَنّى كُلَّ ضَعْفٍ
و نیرویى به من ده كه هرگونه سستى را از من بازگرداند
وَعِزّاً تُكْرِمُنى بِهِ عَنْ كُلِّ ذُلٍّ
و عزتى كه از هر خوارى مرا گرامى دارى
وَرِفْعَةً تَرْفَعُنى بِها عَنْ كُلِّ ضَعَةٍ
و رفعت مقامى كه بدان وسیله مرا از هر پستى بلند كنى
وَاَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنّى كُلَّ خَوْفٍ
و امنیتى كه بوسیله آن هر ترسى را از من دور كنى
وَعافِیَةً تَسْتُرُنى بِها عَنْ كُلِّ بلاءٍ
و تندرستى كه بدان وسیله مرا از هر بلایى بپوشانى
وَعِلْماً تَفْتَحُ لى بِهِ كُلَّ یَقینٍ
و دانشى كه به آن هر یقینى را بر من مفتوح گردانى
وَیَقیناً تُذْهِبُ بِهِ عَنّى كُلَّ شَكٍّ
و یقینى كه بدان وسیله هر شك و تردیدى را از من دور سازى
وَدُعاءً تَبْسُطُ لى بِهِ الاِْجابَةَ فى هذِهِ اللَّیْلَةِ
و دعائى كه اجابتش را بر من بگسترانى همین امشب
هذِهِ السّاعَةِ السّاعَةِ السّاعَةِ السّاعَةِ یا كَریمُ
و در همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت اى بزرگوار
وَخَوْفاً تَنْشُرُ لى بِهِ كُلَّ رَحْمَةٍ
و ترسى به من بده كه هر رحمتى را بدان وسیله بر من بگسترانى
وَعِصْمَةً تَحُولُ بِها بَیْنى وَبَیْنَ الذُّنُوبِ حَتّى اُفْلِحَ بِها
و مرا چنان خودنگهدار كن كه همان حالت میان من و گناهان حائل شود
عِنْدَ الْمَعْصُومینَ عِنْدَكَ بِرَحْمَتِكَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و بدان وسیله در پیشگاه معصومین (و خود نگهداران) درگاهت رستگار باشم اى مهربانترین مهربانان
3- به فرموده "شیخ مفید"، در این شب صلوات بسیار فرستد و بر ظالمان بر آل محمد(ص) و همچنین بر قاتل امیرمومنان(ع) بسیار لعن و نفرین فرستد و هم برای خویش و پدر و مادرش و سایر مومنان و مومنات دعا كند.
دعا برای وجود مبارك امام زمان(عج) و فرج آن حضرت، یكی دیگر از اعمال این شب است. در روایتی كه "سید بن طاووس" از حماد بن عثمان نقل كرده می‌خوانیم:
در شب بیست و یكم ماه مبارك رمضان به محضر امام صادق(ع) شرفیاب شدم. امام از من پرسید كه آیا غسل كرده‌ای؟ گفتم: آری امام(ع) حصیری طلبید و مرا نیز به كنارش فراخواند. آن حضرت (ع) مشغول نماز شد و من نیز نزدیك آن حضرت، نماز می‌خواندم. وقتی كه از نمازها فارغ شدیم، آن حضرت دعا كرد و من آمین گفتم و این كار ادامه داشت تا صبح طلوع كرد. امام(ع) اذان و اقامه گفتند و برخی از خدمتكاران را فرا خواند و نماز صبح را به امامت آن حضرت(ع) بجا آوردیم.
امام صادق(ع) بعد از نماز، به تسبیح و تقدیس پروردگار پرداخت و بر پیامبر(ص) درود فرستاد و برای مومنان دعا كرد، آنگاه به سجده رفت و ساعتی در سجده بود و در آن مدت جز صدای نفس حضرت چیزی را نمی‌شنیدم، سپس دعایی خواند از جمله در دعایش عرض كرد:
وَ أسْألُکَ بِجَمیعِ ما سَأَلْتُکَ وَ ما لَمْ أَسْأَلْکَ،
از تو تقاضا مى کنم به جمیع آنچه که تو را با آن خواندم و آنچه را نخواندم،
مِنْ عَظیمِ جَلالِکَ ما لَوْ عَلِمْتُهُ لَسَأَلْتُکَ بِهِ،
ازعظیم جلال تو که اگر مى‌دانستم، تو را با آن خواندم
أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ أَهْلِ بَیتِهِ،
از تو مى‌خواهم بر محمد و اهل بیتش درود بفرستى
وَ أَنْ تَأْذَنَ لِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَوْلِیائِکَ وَ أَصْفِیائِکَ مِنْ خَلْقِکَ،
و اجازه فرج و ظهور کسى را بدهى که با ظهور او گشایشى در کار اولیاى تو و برگزیدگان از خلقت ظاهر مى‌شود
وَ بِهِ تُبیدُ الظّالِمینَ وَتُهْلِکُهُمْ،
و به وسیله او ظالمان را نابود و هلاک مى‌سازى.
عَجِّلْ ذلِکَ یا رَبَّ الْعالَمینَ.
اى پروردگار عالمیان، در ظهورش تعجیل فرما
پس از آن امام(ع) سر از سجده برداشت، عرض كردم: جانم به فدایت! شما برای فرج كسی دعا كردید كه با فرج او گشایشی در كار دوستان و اولیای الهی حاصل خواهد شد، مگر آن كس شما نیستید؟ امام(ع) فرمود: نه! او قائم آل محمد است.
آنگاه امام صادق(ع) نشانه‌های ظهورش را بیان كرد و در ادامه فرمود: " شب و روز، منتظر ظهور مولایت باش، زیرا خداوند هر روز در شان و كاری است و انجام كاری او را از كار دیگر باز نمی‌دارد" (و توقع امر صاحبك لیلك و نهارك، فان الله كل یوم هو فی شان، لا یشغله شان عن شان)
نكته:
از شب بیست و یكم، دهه آخر ماه رمضان شروع می‌شود كه بسیار پرارزش و مغتنم است، در هر شب از شب‌های این دهه، غسل مستحب است و روایت شده است كه رسول خدا(ص) در هر شب از شب‌های دهه آخر ماه رمضان غسل كرد.
همچنین اعتكاف در مساجد جامع در این دهه مستحب است و فضیلت فراوان دارد و در روایتی از رسول خدا(ص) اعتكاف در دهه آخر ماه رمضان برابر دو حج و دو عمره شمرده شده است.
رسول خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان در مسجد معتكف می‌شد. بسترش را جمع می‌كرد و آماده و مهیا و با نشاط به شب‌زنده‌داری و عبادات می‌پرداخت (بسیاری از مسلمانان نیز در این امر به آن حضرت اقتدا می‌كردند) برخلاف آنچه بعضی از ناآگاهان می‌پندارند كه با گذشت شب‌های قدر برنامه ماه مبارك رمضان تمام شده است.
منابع:
مفاتیح نوین، آیت الله ناصر مكارم شیرازی و همكاران، نوبت و سال چاپ: بیست و دوم 1389، ناشر:انتشارات امام علی بن ابی طالب(ع)
ویدیو : اعمال شب بیست و یكم ماه مبارک رمضان