آیا تعصب ما نسبت به اعراب به جاست؟ : این روزها که موج خاصی از «عرب ستیزی» در ...


این روزها که موج خاصی از «عرب ستیزی» در شبکه های اجتماعی به راه افتاده، من در هر قدم به نوشته هایی بر می خورم که با استفاده از تاریخ، یا سوءاستفاده از آن، سعی در تندکردن آتش این تعصب دارند و غلب به فتوحات اسلام اشاره می کنند.



مجله روشن - خداداد رضاخانی: این روزها که موج خاصی از «عرب ستیزی» در شبکه های اجتماعی به راه افتاده، من در هر قدم به نوشته هایی بر می خورم که با استفاده از تاریخ، یا سوءاستفاده از آن، سعی در تندکردن آتش این تعصب دارند و غلب به فتوحات اسلام اشاره می کنند. تصویر عمومی از هجوم اعراب و فتوحات اسلام این است که اعراب مسلمان بدون کم ترین سابقه ای تحت تاثیر چیزی که کسانی مثل ابن خلدون «عصبیت» بدوی و «غیرت» اسلامی می دانستندش، موفق شدند شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس را به زانو درآورند. پس زمینه ای که این تصور در خود دارد، این است که «اعراب» ساکن «عربستان» بوده اند و منطقه اطراف مکه و مدینه، و حضورشان در بین النهرین و شام، مساله ای بی سابقه بوده است.

«اعراب» هم به طور مستقیم با «بدو» یکی دانسته می شوند و حضورشان در حاشیه شاهنشاهی ساسانی یا امپراتوری بیزانس، خارج از کنترل این دو قدرت. حقیقت این است که از میانه حکومت خسرو انوشیروان، یعنی در حدود سال 560 میلادی، سه طرف اصلی شبه جزیره عربستان بخشی از شاهنشاهی ساسانی محسوب می شد.

شمال شرق شبه جزیره، یعنی جنوب بین النهرین و شرق صحرای شام، جزو حکومت «حیره» به حساب می آمده که از قرن چهارم، توسط دولت «لخمی» و به نمایندگی از طرف ساسانی ها اداره می شده است. بخش شرق شبیه جزیره، منطقه ای که از حدود شبه جزیره المسندم در عمان امروزه تا حوالی کویت است، ایالتی بود از ایالات ساسانی به نام «بحرین» (با بحرین امروزه که نام تاریخی اش «دیبل» است، اشتباه نشود).

جنوب و غرب این ایالت نیز از دوران قباد- پدر خسرو انوشیروان- از طرف معدن چیان ایرانی (که نمونه های آتشکده های آن ها در این منطقه پیدا شده) مسکون شده بود. جنوب شبه جزیره عربستان، یعنی کشور امروزی یمن که در آن زمان پادشاهی «حمیر» خوانده می شد، در اواسط قرن ششم به اشغال نیروهای پادشاهی «اکسوم» در حبشه (اتیوپی امروز) به فرماندهی «ابرهه» معروف درآمد. رقابت بین اکسوم و ایران در این منطقه، که هم بیش تر دلایل اقتصادی داشت، در آخر باعث فتح یمن از طرف خسرو انوشیروان، به فرماندهی «وهریز دیملی» شد. اما در زمان جانشینان خسرو انوشیروان، سیاست شاهنشاهی ساسانی در کنترل عربستان شدیدتر شد.

خسرو پرویز در اوایل قرن هفتم، آخرین پادشاه سلسله نصری در «حیره»را از تخت سلطنت خلع کرد و به جای او، مرزبانی را که مستقیما به دربار ساسانی در تیسفون گزارش می داد، به اداره حیره و مناطق اطرافش گماشت. این مسئله البته طبیعی است. چون خسرو پرویز از سال 602 تا 628 میلادی، در جنگ هایی علیه بیزانس، موفق به فتح تمام شام، فلسطین، بیش تر آسیای صغیر (آناتولی) و تمام مصر و دو دهه اختیار خاورمیانه را در دست داشت.

در همین زمان بود که خسرو دوم توانست اختیار بندر «جده» در غرب عربستان را در دست بگیرد تا نیروی دریایی بیزانس را از دسترسی و ارتباط مستقیم با کشور حبشه، که متحد بیزانس محسوب می شد، محروم کند. خسرو دوم حتی تصمیم به انتخاب حاکمی محلی برای شهر «مکه» نیز گرفت. اما حاکم منتخب شاهنشاه ساسانی موفق به ورود به مکه نشد. هر چند که امپراتور بیزانس، هراکلیوس، در 628 موفق به شکست دادن ساسانی ها شد و به خصوص منطقه آناتولی را دوباره اشغال کرد، اما امپراتوری بیزانس هیچ وقت نتوانست کاملا کنترل شام، فلسطین و مصر را در دست بگیرد.

جنگ معروف «یرموک»، اولین پیروزی بزرگ مسلمانان در شام، در سال 636، یعنی تنها هشت سال بعد از پایان سلطه ساسانی ها به شام، صورت گرفت. غرب آسیا بعد از فتوحات خسروپرویز در این منطقه، دیگر هیچ گاه به شرایط قبل از سال 602 بازنگشت.

همه این ها جدای از این حقیقت است که «اعراب» در دوره قبل از اسلام، محدود به بادیه نشینان اطراف مکه و مدینه نمی شدند. جدا از اعراب ساکن در پادشاهی حیره در جنوب بین النهرین، منطقه فلسطین و اردن امروزه بیش تر از 400 سال منطقه سکونت اعرابی محسوب می شد که تحت حکومت «غسانی ها» پادشاهی عرب دست نشانده روم و بیزانس، زندگی می کردند و فیلیپ عرب، امپراتور رومی قرن سوم میلادی، از بین آن ها آمده بود.

شمال شام و بین النهرین حتی در جغرافیای سیاسی ساسانیان به زبان سریانی، «بیت عربایه» یا محل زندگی عرب ها، نامیده می شد. شاید هم جالب باشد که بدانید «ابوسفیان»، دشمن بزرگ رسول اکرم، از دوران قبل از اسلام، در مناطق اطراف دمشق- پایتخت آینده پسرش معاویه- املاک مختلفی داشت و از مکه به آنجا رفت و آمد می کرد.

شاید دیدن «اعراب» در پس زمینه واقعی تاریخی شان، و برخوردهای آن ها با شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری روم (بیزانس) قبل از اسلام بتواند به ما کمی دید بازتری از پروسه تاریخ شکل گیری فتوحات اسلام و چرایی موفقیت سیاسی-نظامی آن در منطقه بدهد. این که چه قدر بتواند از تعصبات ما کم کند اما  جای خود دارد...


ویدیو : آیا تعصب ما نسبت به اعراب به جاست؟